Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| 1 Inde Gemeynte van Antiochien ontstaet verschil, aengaende de onderhoudinge der Besnijdenisse ende der Wet Mosis. 2 Waer over Paulus ende Barnabas nae Ierusalem gesonden worden. 3 daer sy bekeeringe der Heydenen ende de gelegentheyt der sake verhalen. 6 De Apostelen ende Ouderlingen komen te samen om hier van te handelen. 7 Petrus verklaert in de selve vergaderinge, dat de Heydenen met het jock der Wet niet en behooren beswaert te worden. 13 Het selve stemt Iacobus toe, ende bevestight het uyt de Heylige Schrifture. 19 ende besluyt datmen haer niet meer en behoort op te leggen, dan de onderhoudinge van vier noodige dingen. 22 ’t welck by de gantsche vergaderinge goetgevonden zijnde, aen de Gemeynten geschreven, ende beneffens Paulum ende Barnabam, door Barsabam ende Silam over-gesonden ende bekent gemaeckt wort. 31 die ’t selve met blijdschap aengenomen hebben. 36 Paulus ende Barnabas, om Ioannis Marci wille in twistinge geraeckt zijnde, scheyden van malkanderen. 39 Barnabas ende Marcus nae Cypren. 40 ende Paulus met Silas nae Syrien ende Cilicien. |
| |
| 1 ENde 1 sommige, die afgekomen waren 2 van Iudea, leerden de broederen, [seggende], a Indien 3 ghy niet besneden en wort b na de wijse Mosis, so en kondt ghy niet saligh worden. |
| 1 N. die uyt de Ioden tot de Christelicke Religie haer begeven hadden. vers 5. onder welcke de oude leeraers meynen dat de ketter Cerinthus mede geweest is. Epiphan. haeres. 28. |
| 2 Nam. tot Antiochien. |
| a Galat. 5.2. |
| 3 N. die uyt de Heydenen tot de Christelicke Religie bekeert zijt, indien ghy daer en boven u niet en laet besnijden, ende de wet der Ceremonien niet en onderhoudt. |
| b Gen. 17.10. Levit. 12.3. |
| |
| 2 Als’er dan geen kleyne 4 wederstandt ende 5 twistinge geschiedde by 6 Paulus ende Barnabas tegen haer, so hebben 7 sy geordineert c dat Paulus ende Barnabas, ende eenige andere uyt haer, souden opgaen 8 tot de Apostelen ende Ouderlingen na Ierusalem, over dese 9 vrage. |
| 4 Ofte, als’er dan een oproer geschiedde, ende geen kleyne twistinge by, etc. |
| 5 Gr. t’samenvraginge, dat is, disputeringe. vers 7. |
| 6 Die haer tegen dese valsche leere stelden. |
| 7 Namel. de voorstanders der Gemeynte tot Antiochien. |
| c Galat. 2.1. |
| 8 Namel. Petrum, Iacobum, ende Ioannem. Galat. c. 2. vers 9. |
| 9 Ofte, questie, geschil. Siet Actor. 18.15. |
| |
| 3 Sy dan 10 van de Gemeynte uytgeleydt zijnde, reysden door Phenicien ende Samarien, verhalende 11 de bekeeringe der Heydenen: ende 12 deden alle den broederen groote blijdschap aen. |
| 10 ’T welck de Gemeynte dede om te toonen dat dese saecke niet alleen Paulum ende Barnabam, maer de geheele Gemeynte aenginck. |
| 11 Namelick, tot de Christelicke Religie. |
| 12 Gr. maeckten. |
| |
| 4 Ende te Ierusalem gekomen zijnde, wierden sy ontfangen van de Gemeynte, ende de Apostelen, ende de Ouderlingen: ende sy verkondighden wat groote dingen Godt 13 met haer gedaen hadde. |
| 13 D. is, door haer. Siet Actor. 14.27. |
| |
| 5 Maer, 14 [seyden sy], daer zijn sommige opgestaen van die van de 15 secte der Phariseen, 16 die geloovigh zijn geworden, seggende, datmen 17 haer moet besnijden, ende gebieden 18 de Wet Mosis te onderhouden. |
| 14 Dese woorden zijn daer by gedaen, op datmen mach verstaen, dat dese woorden niet van Luca, maer van Paulo verhaelt worden. |
| 15 Gr. ketterye. Siet van dit woordt de verklaringhe op Actor. 5. vers 17. ende van de Phariseen Matth. 3.7. |
| 16 D. die de Christelicke Religie hadden aengenomen, doch, als het blijckt, den ouden suerdeessem der Phariseen niet t’ eenemael afgeleydt en hadden. |
| 17 N. die haer uyt het heydendom tot de Christelicke Religie begeven. Actor. 14.27. |
| 18 N. der Ceremonien. vers 24. Hoe wel het oock verstaen kan worden, van de Wet der zeden, om daer door gerechtveerdight te worden. |
| |
| 6 Ende de Apostelen ende de Ouderlingen 19 vergaderden te samen 20 om op dese saecke te letten. |
| 19 Dit is de eerste vergaderinge, Concilie, ofte Synode, die over questien van de Religie in’t Nieuwe Testament is gehouden. |
| 20 Gr. om over dit woort te sien. Hebr. |
| |
| 7 Ende als [daer over] groote 21 twistinge geschiedde, stondt Petrus op ende seyde tot haer, d Mannen broeders, ghy weet dat Godt van 22 overlangen tijdt onder ons [my] verkoren heeft, dat de Heydenen door mijnen mondt het woort des Euangeliums souden hooren, ende gelooven. |
| 22{21} Gr. t’ samen-vraginge, dat is, disputeringe. Namel. tusschen beyde partien, die alle beyde moeten gehoort worden. |
| d Actor. 10.20. ende 11.12. |
| 22 Gr. van oude dagen: welcken tijdt sommige verstaen van het begin der predicatie der Apostelen nae de hemel-vaert Christi: andere van den tijdt der bekeeringe Cornelij. Actor. 10. cap. |
| |
| 8 Ende Godt e de kenner der herten heeft haer 23 getuygenisse gegeven, haer gevende 24 den heyligen Geest gelijck als oock ons. |
| e 1.Par. 28.9. ende 29.17. Psal. 7.10. Ierem. 11.20. ende 17.10. ende 20.12. |
| 23 Namel. dat sy hem oock aengenaem waren. Actor. 10.28. |
| 24 D. de gaven des Heyligen Geests, soo ordinarise, als extra-ordinarise. |
| |
| 9 f Ende en heeft 25 geen onderscheyt gemaeckt tusschen ons ende haer, gereynight hebbende hare herten door het geloove. |
| f Actor. 10. versen 43, 44, etc. |
| 25 Namel. aengaende de weldaden ende gaven die gemeyn zijn den genen die in Christum gelooven. |
| |
| 10 Nu dan, wat versoeckt ghy Godt, g om 26 een jock op den hals der Discipelen te leggen, ’t welck noch onse Vaders, noch wy en hebben konnen 27 dragen? |
| g Matth. 23.4. |
| 26 N. de wet der Ceremonien. vers 5. |
| 27 D. volkomelick onderhouden, noch daer door gerechtveerdight worden. Siet d’ aenteeck. op cap. 13.39. |
| |
| 11 h Maer wy gelooven door 28 de genade des Heeren Iesu Christi saligh te worden, op sulcke wijse als oock 29 sy. |
| h Ephes. 2. versen 8. Tit. 3.4. |
| 28 Dat is, door het lijden ende de gerechticheyt Iesu Christi, daer mede hy ons de genade Godts verdient heeft, waer van de Ceremonien der Wet een voorbeeldt waren. Ioan. 1.17. |
| 29 N. onse vaders salich zijn geworden door de selve genade. |
| |
| 12 Ende alle 30 de menichte 31 sweech stil, ende hoorden Barnabam ende Paulum verhalen wat groote teeckenen ende wonderen Godt door haer onder de Heydenen gedaen hadde. |
| 30 N. niet der Gemeynte, maer der Apostelen ende Ouderlingen. Siet vers 4. |
| 31 Nam. daer mede betoonende hare toestemminge in ’t gene van Petro geseght was. |
| |
| 13 Ende na dat 32 dese swegen, 33 antwoordde 34 Iacobus, seggende, Mannen broeders hoort my. |
| 32 N. Paulus ende Barnabas. |
| 33 D. is, begon te spreken. Hebr. |
| 34 N. Alphei sone, Iacobus de kleyne. Siet van hem Act. 12.17. |
| |
| 14 35 Symeon heeft verhaelt hoe Godt 36 eerst de Heydenen heeft 37 besocht, om uyt [haer] een volck aen te nemen 38 voor sijnen name. |
| 35 Namel. Petrus, die hem selven oock soo noemt 2.Pet. 1.1. anders oock Simon. Matth. 10.2. |
| 36 D. over lange, vers 7. |
| 37 Ofte, aengesien. |
| 38 D. voor hem selven. Ofte, in sijnen name. Ofte, dat sijn volck soude genoemt worden. vers 17. |
| |
| 15 Ende hier mede stemmen over een de woorden der Propheten: gelijck geschreven is, |
| 16 i Na desen sal ick weder-keeren, ende weder op bouwen 39 den tabernakel Davids, die vervallen is, ende ’t gene daer van 40 verbroken is weder-op-bouwen, ende ick sal den selven weder op rechten: |
| i Amos 9.11, 12. |
| 39 Dat is, de Gemeynte, in welcke Christus de Sone Davids woont. |
| 40 Gr. ondergraven, N. in de ongeloovige Ioden, in welcker plaetse de Heydenen als levendige steenen getimmert zijn. |
| |
| 17 Op dat de 41 overblijvende menschen den Heere soecken, ende alle de Heydenen, over welcke mijnen naem 42 aengeroepen is: spreeckt de Heere, die dit alles doet. |
| 41 D. niet alleeen de Ioden, maer oock de andere volckeren, welcke Amos Edom noemt. Siet Amos 9. versen 11, 12. |
| 42 Gr. over haer aengeroepen, ofte, genaemt is. Siet Act. 11.26. |
| |
| 18 Gode zijn alle sijne wercken 43 van eewicheyt bekent. |
| 43 D. al wat Godt in den tijdt doet, dat heeft hy van eeuwicheyt besloten alsoo te doen. |
| |
| 19 Daerom 44 oordeele ick, datmen den genen, die uyt de Heydenen haer tot Godt bekeeren, niet en 45 beroere. |
| 44 D. dit is mijn gevoelen ende meyninge in dese sake. |
| 45 Ofte, ongerust en make, ofte, datmen haer niet ongerust en moet maken. |
| |
| 20 Maer haer sal aenschrijven, dat sy haer onthouden k van de dingen 46 die door de afgoden besmet zijn, ende l van 47 hoererye, ende van het 48 verstickte, ende m van 49 bloedt. |
| k Exod. 20.3. 1.Corinth. 8.1. ende 10.20. |
| 46 Gr. besmettingen der afgoden. dat is, van spijse ofte dranck den afgoden op-geoffert, ende die daer door besmet zijn, gelijck vers 29. verklaert wort. |
| l 1.Thess. 4.3. |
| 47 Dit verstaen sommige van de lichamelicke hoererie, die wel in sich selven niet middelmatich en is. Exo. 20.14. maer van de Heydenen voor geen sonde ende middelmatigh ghehouden wiert. 1.Cor. 6.13, 14, 15. Andere, van de geestelicke hoererie, dat is, afgoderie, die doorgaens vande propheten hoererie genaemt wort, Exod. 34.16. Lev. 20.5. Iud. 2.17. Psal. 106.39. Esa. 23.17. Ier. 3. versen 6, 8. Ezec. 16.15, 16. ende namentlick van die soorte van afgoderye, die sommige uyt de Heydenen bekeert zijnde, bedreven, etende in de Tempelen der afgoden ’t gene den selven was opgeoffert: daer van d’Apostel spreeckt 1.Cor. 8.9, 10. ende 10.14. 21. het welck sy meynden haer door de Christelicke vryheyt geoorloft te zijn, ende sy dickwijls deden met grooten aenstoot der swacke. |
| 48 D. van beesten die gestorven waren sonder bloet te laten: dat den Ioden een grouwel was. Siet Genes. 9.4. Levit. 3.17. Deut. 12.23. |
| m Genes. 9.4. |
| 49 N. van het beest afgesondert, het zy geronnen gegeten, ofte ongeronnen gedroncken. Het welck Godt verboden hadde, om de menschen van alle wreetheyt ende bloetstortinge af te schricken. Genes. 9.4. |
| |
| 21 Want Moses heefter van ouden 50 tijden in elcke stadt die hem prediken, ende 51 hy wordt op elcken Sabbath inde Synagogen gelesen. |
| 50 Gr. geslachten. |
| 51 D. sijne schriften. Nehem. 8.1. Luc. 16.29. |
| |
| 22 Doe heeft het den Apostelen ende den Ouderlingen, 52 met de geheele Gemeynte, goet gedocht, [eenige] mannen uyt haer te verkiesen, ende met Paulo ende Barnaba te senden na Antiochien: [namelick] Iudam, die toegenaemt wort Barsabas, ende 53 Silam: mannen die 54 voorgangers waren onder de broeders: |
| 52 N. die het besluyt der Apostelen ende Ouderlingen voor goet gekent hadde. |
| 53 Dese is de selve, die Silvanus genaemt wort. 1.Thess. 1.1. ende 2.Thess. 1.1. |
| 54 D. die onder de voornaemste waren van aensien, kennisse, ende beleyt onder de Kercken-dienaren aldaer. |
| |
| 23 Ende schreven 55 door haer dit [navolgende]. De Apostelen, ende de Ouderlingen, ende 56 de broeders [wenschen] den broederen uyt de Heydenen, die in Antiochien en Syrien, ende Cilicien zijn, 57 salicheyt. |
| 55 Gr. door hare hant, dat is, dienst. Hebr. Actor. 7.25. N. om van haer gedragen te worden aen de Gemeynte te Antiochien. |
| 56 N. de andere gemeene broeders der Gemeynte van Ierusalem, die het selve oock hadden goet gevonden. |
| 57 Gr. blijde te zijn: het welck was een gemeyne wijse van groetenisse in het begin der brieven by de Griecken gebruycklick. Siet Actor. 23.26. |
| |
| 24 Nademael wy gehoort hebben n dat sommige, 58 die van ons uytgegaen zijn, u met woorden ontroert hebben, ende uwe zielen 59 wanckelende gemaeckt, seggende dat ghy moet besneden worden, ende de 60 Wet onderhouden: welcken wy [dat] 61 niet bevolen en hadden. |
| n Galat. 2.4. |
| 58 Siet vers 1. ende 1.Ioan. 2.19. |
| 59 D. de vastigheyt uwes geloofs, ende de gerustheyt uwes gemoets gelijck als los ende onvast makende. |
| 60 Siet de aenteeck. op vers 5. |
| 61 D. geenen last gegeven hebben sulcks te leeren, hoewel sy onsen name misbruycken. |
| |
| 25 So heeft het ons eendrachtelick te samen zijnde goet gedacht eenige mannen te verkiesen, ende tot u te senden, met onse geliefde Barnaba ende Paulo, |
| 26 Menschen o die hare zielen 62 overgegeven hebben voor den name onses Heeren Iesu Christi. |
| o Actor. 13.50. ende 14.19. |
| 62 D. die met groot perijkel haers levens het Euangelium vrymoedelick gepredickt hebben. |
| |
| 27 Wy hebben dan Iudam ende Silam gesonden, die oock 63 met den monde het selve sullen vercondigen. |
| 63 Gr. met. ofte, door den woorde. |
| |
| 28 Want het heeft den heyligen Geest ende 64 ons goet gedocht u lieden 65 geenen meerderen last op te leggen dan dese 66 noodsaeckelicke dingen: |
| 64 D. ons door ingeven des heyligen Geests. |
| 65 Siet hier van de verclaringe vers 10. |
| 66 N. voor desen tijt: de welcke hoe wel’se niet eygentlick tersalicheyt nootwendigh en zijn (uytgenomen het vlieden van hoererie ende afgoderie) so zijn’se nochtans noodigh onderhouden te worden tot noodtsakelicken vrede ende stichtinge der Gemeynte, om der swack-geloovigen Ioden wille. |
| |
| 29 [Namelick] p dat ghy u onthoudet van 67 ’t gene den afgoden geoffert is, ende q van bloedt, ende van het verstickte, ende van r hoererye: van welcke dingen indien ghy u selven wacht, so sult ghy 68 wel doen. 69 Vaert wel. |
| p Exod. 20.3. 1.Cor. 8.1. |
| 67 Siet hier van 1.Cor. 8. door ’t geheele cap. |
| q Genes. 9.4. Levit. 17.14. |
| r 1.Thess. 4.3. |
| 68 Ofte, wel varen. |
| 69 Gr. zijt, ofte, wort gesterckt. Een wijse van spreken by de Griecken gebruyclick, in’t sluyten van de brieven. Siet Actor. 23.30. |
| |
| 30 Dese dan, haer afscheydt ontfangen hebbende, quamen te Antiochien: ende 70 de menichte vergadert hebbende, gaven sy den brief over. |
| 70 D. de gantsche Gemeynte. |
| |
| 31 Ende sy [dien] gelesen hebbende verblijdden haer over de 71 vertroostinge. |
| 71 Ofte, vermaninge. |
| |
| 32 Iudas nu ende Silas, die oock selve 72 Propheten waren, 73 vermaenden de broeders met vele woorden, ende 74 versterckten’se. |
| 72 D. leeraers des woorts, begaeft met de gave van de Heylige Schrifture bequamelick uyt te leggen, die gesonden waren om hare vermaninghen daer by te doen. vers 27. |
| 73 Ofte, vertroosteden. |
| 74 N. in het Christen geloove. |
| |
| 33 Ende als sy [daer] 75 eenen tijt [lanck] 76 vertoeft hadden, lieten haer de broeders [wederom] gaen 77 met vrede, 78 tot de Apostelen. |
| 75 D. eenen sekeren ende geruymen tijdt, Actor. 18.23. |
| 76 Gr. gemaeckt hadden, dat is, verbleven waren. Siet Iac. 4.13. |
| 77 D. met verlof van de broeders, ende met toe-wenschinge van allen segen enende geluck. Hebr. |
| 78 Namel. nae Ierusalem, daer noch eenige Apostelen waren. |
| |
| 34 Maer het docht Sile goet aldaer te blijven. |
| 35 Ende Paulus ende Barnabas 79 onthielden haer tot Antiochien, leerende ende 80 vercondigende met noch vele andere het woort des Heeren. |
| 79 Gr. versleten daer. N. den tijdt. |
| 80 Gr. Euangelizerende. |
| |
| 36 Ende na eenige dagen seyde Paulus tot Barnabam, Laet ons nu wederkeeren, ende besoecken onse broeders in elcke stadt, in welcke wy het woordt des Heeren vercondight hebben, 81 hoe sy haer hebben. |
| 81 D. om te vernemen hoe het met haer staet, aengaende het geloove. |
| |
| 37 Ende Barnabas 82 riedt dat sy Ioannem, die genaemt is s Marcus, souden mede nemen. |
| 82 Ofte, wilde. |
| s Actor. 12.12, 25. Coloss. 4.10. 2.Tim. 4.11. Philem. vers 24. |
| |
| 38 Maer Paulus 83 achtede billick datmen dien niet en soude mede nemen, die van Pamphylien aen van haer was 84 afgeweecken, ende met haer niet en was gegaen tot 85 dat werck. |
| 83 Ofte, begeerde. |
| 84 Gr. af-gestaen. Siet Actor. 13.13. |
| 85 Namel. om den Heydenen het Euangelium te prediken, waer toe de Heylige Geest haer, geroepen hadde, om dat te volbrengen. Actor. 13.2. |
| |
| 39 Daer ontstont dan eene 86 verbitteringe, aloo dat sy van malcanderen gescheyden zijn, ende dat Barnabas Marcum mede nam, ende na Cypren afscheepte: |
| 86 Ofte, hevicheyt. welcke dese heylige mannen overkomen is door menschelicke swackheydt, daer mede toonende waer te zijn, ’t gene sy van haer selven seggen Actor. 14.15. Doch Godt heeft dit ten besten gekeert, alsoo sy aldus van malkandren gescheyden zijnde, het Euangelium van haer in meer plaetsen seffens is verkondight geworden. |
| |
| 40 Maer Paulus 87 verkoos Silam, ende reysde henen, der genade Godts van de Broederen 88 bevolen zijnde. |
| 87 Ofte, nam tot hem. |
| 88 Gr. overgegeven zijnde. |
| |
| 41 Ende hy doorreysde Syrien ende Cilicien, versterckende 89 de Gemeynten. |
| 89 Namel. die in die landen vergadert waren. |
