Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| De Propheet stelt Zion voor oogen de schricklickheyt van Godts oordeel, vers 1, etc. vermaent tot hertelicke vernederinge ende bekeeringe, 12. beveelt te vasten, ende te bidden, 15. Belooft daer op Godts segen, ende wechneminge der plage, 18. Propheteert wijders van tegenwoordige ende toekomstige segeningen, ende den saligen staet der kercke door de komste des Messie, ende uytsendinge des H. Geests, 21. met voorsegginge van vreeslicke beroerten in de werelt voor de laetste toekomste Christi, ende van de behoudenisse der kercke, 30. |
| |
| 1 1 BLaset de basuyne te Zion, ende 2 roept luyde op den berch 3 mijner heylicheyt; laet alle inwoonders des lants 4 beroert zijn: want a de 5 dach des HEEREN komt, want hy is nae by. |
| 1 Om de gemeynte by een te roepen ten huyse des Heeren, tot een vast ende biddach, siet ond. vers 15. ende Levit. 23. op versen 2, 24. |
| 2 And. maeckt een gebroken geklanck, blaest alarm. (siet Num. 10. op vers 5.) als wanneer de vyant op handen is. |
| 3 D. mijnen heyligen berch. siet Psal. 2. op vers 6. |
| 4 Ofte, alle inwoonders des lants sullen beroert zijn, ofte, beven. |
| a Ioël. 1.15. Zephan. 1.14, 15. |
| 5 Als bov. 1.15. siet aldaer. |
| |
| 2 Een dach van 6 duysternisse ende donckerheyt, een dach van wolcken ende dicke duysterheyt, als de 7 dageraet uytgespreydt over de bergen: een groot ende machtich 8 volck, desgelijcken van 9 outs niet geweest en is, ende na 10 het selve 11 niet meer en sal zijn tot in jaren van 12 vele geslachten. |
| 6 D. een tijt van groote droeffenisse, benaeutheyt, elende ende iammer, die dickwijls inde Schriftuere door duysternisse worden beteeckent. Siet Genes. 15. op vers 12. hier door verstaet de Propheet den schricklicken ende langduerigen honger, veroorsaeckt door het ongedierte, waer van in’t voorgaende capittel, ende hier wederom in ’t volgende, gesproken wort, om het volck door levendige voorstellinge van de grouwelickheyt deser plage te bewegen tot betrachtinge van Godts toorn, ende oprechte boetveerdicheyt. |
| 7 Dese straffe sal den gantschen lande overal soo haestelic overkomen, als de morgenroode haer uytspreyt over de hoochten der bergen. Vergel. Hose. 10.15. met d’aenteeck. |
| 8 Siet bov. 1. op vers 6. Sommige verstaen de Assyriers, ofte Babyloniers: maer het voorgaende ende volgende spreeckt klaerlick van dese boose gedierten, die uytdruckelick by ruyters ende krijchs-lieden worden vergeleken ond. versen 4, 5, 7. siet wijders ond. vers 20. doch ’t kan wel zijn, dat dese plagen voorboden ende afbeeldingen geweest zijn van de verwoestingen der Assyriers ende Babyloniers, gelijck Godt voortgaet in straffen als de menschen in sonden. |
| 9 Ofte, in voortijden. van sulcke beteeckeninge des Hebr. woorts Olam, Siet Ierem. 2. op vers 20. ende vergel. wijders d’aenteeck. bov. 1. op vers 2. |
| 10 T.w. na dat voorsz. volck. |
| 11 Hebr. niet sal toedoen, ofte, voortvaren. |
| 12 Hebr. geslachte ende geslachte. D. in langen tijt, ofte (als sommige] nimmermeer. |
| |
| 3 Voor het selve verteert een 13 vyer, ende achter het selve brant eene vlamme: het lant is 14 voor het selve als een 15 Lust-hof, maer achter het selve eene 16 woeste wildernisse, ende oock en isser geen ontkomen 17 van het selve. |
| 13 Siet bov. 1.19. met d’aenteeck. |
| 14 Voor d’aenkomste, ofte, als dit boose gedierte aenquam, so stont het voor het selve als, etc. |
| 15 Hebr. een, ofte, den hof van Eden. Siet Gen. 2.8. met d’aenteeck. |
| 16 Hebr. woestijne der wildernisse, ofte, der woesticheyt, ofte, ontsettinge, (als sommige) daermen van grouwelt, ende schrickt. Alsoo ond. 3.19. |
| 17 D. niets, ofte, (als andere) niemant sal desen voorsz. volcke, D. dit ongedierte, desen vyant, ontkomen. |
| |
| 4 De 18 gedaente desselven is als de gedaente van peerden: ende als ruyters soo sullen sy loopen. |
| 18 Ofte, het aensien. D. sy siender uyt, loopen ende rennen of ’t peerden ende ruyters waren. ’t schijnt datse van eene extra-ordinare, schricklicke grootte geweest zijn. |
| |
| 5 Sy sullen daer henen springen als een gedruys van 19 wagenen, op de 20 hoochten der bergen; als het gedruys eener vyervlamme, die stoppelen 21 verteert: als een machtich volck, dat in 22 slachorden gestelt is. |
| 19 D. met sulcken gedruys, als ofmen een hoop wagenen hoorde op de bergen, daer sy een sulck bolderen ende rammelen maken, datmen ’t verre van daer kan hooren. |
| 20 Hebr. hoofden. |
| 21 Dat een groot geruysch ende gekraeck veroorsaeckt. |
| 22 Siet ond. versen 7, 8. |
| |
| 6 Van’t aengesichte desselven sullen de volcken 23 in pijne zijn; alle aengesichten sullen 24 betrecken [als] een pot. |
| 23 Uyt ontsettinge ende verslagentheyt over dese ongewoonlicke schricklicke plage, ende vreese van hongers noot. |
| 24 Hebr. vergaderen, ofte, hebben vergadert. T.w. de verwe van een pot, die te vyer gaet, ende door vlamme ende roock misverwich is. And. hebben de schoonheyt ingetrocken, t’samen-getrocken: gelijck de vreese ende bangicheyt den menschen den cierlicken coleur uyt het aengesichte doet vergaen, soo datse bleeck, peersch, etc. daer uyt sien. |
| |
| 7 Als helden sullen sy loopen, als krijchslieden sullen sy de 25 mueren beclimmen: ende sy sullen daer henen trecken, een yegelick in sijne 26 wegen, ende en sullen hare paden niet 27 verdraeyen. |
| 25 Hebr. muer: als vers 9. |
| 26 Als soldaten, marcherende onder ’t beleyt hares oversten. |
| 27 Ofte, hare tochten niet verachteren: gelijck soldaten wel doen, die uyt haer gelidt ofte den toch-orden afwijcken, ofte in confusie geraken. |
| |
| 8 Oock en sullen sy 28 d’een den anderen niet dringen: sy sullen daer henen trecken 29 elck in sijne bane: ende al vielense op een 30 geweer, sy en souden niet verwondet worden. |
| 28 Hebr. de man, ofte, een yegelijck sijnen broeder. |
| 29 Hebr. de man. |
| 30 Ofte, een lanck bloot rappier. Siet 2.Chro. 23. op vers 10. ende Nehem. 4. op vers 17. de sin is, datse met geen tegenweer, al waert noch soo scherp, sullen konnen worden afgekeert, sy souden (om soo te spreken) door bloote sweerden onbeschadicht doordringen. |
| |
| 9 Sy sullen in de Stadt 31 omloopen, sy sullen loopen op de mueren, sy sullen klimmen in de huysen: sy sullen door de vensteren inkomen als een dief. |
| 31 Ofte, huppelen, springen. |
| |
| 10 32 De b aerde is beroert voor 33 desselven aengesichte, de hemel beeft: de Sonne ende Mane worden 34 swart, ende de sterren 35 trecken haren glantz in. |
| 32 Dit zijn figuerlicke manieren van spreken, beteeckenende algemeyne ende schricklicke verwoestingen, ende swaren oordeelen Godes, voor dewelcke sich hemel ende aerde (om soo te spreken) ontsetten. Siet Iesa. 13.10. Ezech. 32.7. ende ond. 3.15. |
| b Iesa. 13.10. Ezech. 32.7. |
| 33 D. van wegen d’aenkomste ende tegenwoordicheyt des voorsz. heyrs. |
| 34 D. verdonckert, gevende geen licht. |
| 35 Hebr. eyg. hebben versamelet. D. ingetrocken, verhouden, soo datse geen schijnsel en geven. alsoo ond. 3.15. |
| |
| 11 Ende de HEERE verheft sijne 36 stemme voor sijn heyr henen: want sijn leger is seer groot; want 37 hy is machtich, doende sijn 38 woort: want c de 39 dach des HEEREN is groot ende seer vreeslick, ende wie sal hem verdragen? |
| 36 Gebiedende ende moetgevende aen dit sijn heyr (als ond. vers 25.) als krijchs-overste, ofte, dondert voor dit sijn heyrleger henen. siet Psal. 29. |
| 37 De Heere. and. het, T.w. heyrleger. |
| 38 D. uytvoerende dat hy gesproken ende voorseyt heeft: ofte, het (voorseyde leger des Heeren) is machtich, verrichtende sijn (des Heeren) bevel. |
| c Ierem. 30.7 Amos 5.18. Zephan. 1.15. |
| 39 Als bov. 1.15. |
| |
| 12 Nu dan oock, spreeckt de HEERE, d bekeert u 40 tot my met u gantsche herte: 41 ende dat, met vasten ende met geween, ende met rouwklage. |
| d Ierem. 4.1. |
| 40 Hebr. tot my toe: als eenige dit nemen. Alsoo wort het Hebr. woordeken in dese materie oock gebruyckt Deut. 4.30. Thren. 3.40. Amos 4.6, 8, 9, 11. Hose 14. vers 1. beteeckenende (als sommige verstaen) dat Godt niet te vreden is met eenen schijn, ofte vliegende gedachte, ende een los opset, ofte, half herte, maer dat hy wil hebben eene oprechte afkeeringe van ’t quade, ende bekeeringe tot hem ende het goede, geensins tot Afgoden, ofte andere ydelheden. ende alsoo souden de volgende woorden, item het scheuren der herten, ende met u gantsche herte, dienen tot verklaringe van den nadruck deses woordekens. Vergel. Hos. 6. vers 4. ende 7.16. met d’aenteeck. Doch andere nemen ’t slechtelick voor het woordeken tot. |
| 41 Alsoo wort de Hebr. letter Vau oock elders gebruyckt, voor, ende dat, ofte, selfs. Siet Ier. 17. op vers 10. ende ond. vers 32. |
| |
| 13 Ende 42 scheuret u herte ende 43 niet uwe kleederen, ende bekeeret u tot den HEERE uwen Godt: want hy is e genadich, ende barmhertich, 44 lanckmoedich, ende 45 groot van goedertierenheyt, ende berouw hebbende over het 46 quade. |
| 42 Vergel. Psal. 34. op vers 19. ende 51. op vers 19. |
| 43 D. niet alleen, sonder de herten te scheuren, niet soo seer, niet principalick. siet Hos. 6. op vers 6. |
| e Exod. 34.6. Psal. 86.35. Ion. 4.2. |
| 44 Siet Num. 14. op vers 18. |
| 45 Ofte, veelvoudich, overvloedich. |
| 46 Verstaet het quaet der straffe, dat Godt afwendt, maticht, etc. wanneer hy menschlick geseyt wort berouw te hebben. Siet Gen. 6. op vers 6. alsoo in’t volgende vers. |
| |
| 14 f 47 Wie weet? hy mochte sich wenden ende berouw hebben: ende hy mochte eenen 48 segen achter 49 sich overlaten, [tot] 50 spijs-offer ende dranck-offer voor den HEERE uwen Godt. |
| f Ion. 3.9. |
| 47 Hier mede treckt de Propheet geensins in twijfel, of Godt d’oprechtelick boetveerdige sondaers in genaden wil ontfangen, de sonden vergeven, ende de salicheyt schencken, (dat de Schriftuere over al buyten twijfel stelt) maer hy geeft met dese maniere van spreken te kennen, dat hy de hope heeft, ende wenscht, dat sy haer mogen bekeeren, ende dat Godt als dan dese sware tijdelicke plage sal afwenden, versachten, matigen, etc. als het volgende uyt wijst: waer in Godt met de sijne handelt nae sijn vaderlick welbehagen, soo als hy verstaet te dienen tot sijner eere ende salicheyt der boetveerdigen. Oock gaet de Propheet met dese grove sondaers by trappen, eerst haer hope gevende van minderinge der straffen, daer na op het voltrecken van de actie der boetveerdicheyt, haer daer van versekerende versen 18, 19, etc. welcke voorsichticheyt Godts dienstknechten in sulcken gevalle navolgen. Vergel. Ios. 14.12. Esth. 4.14. Ion. 3.9. Amos 5.15. Thren. 3.29. Zeph. 2.3. |
| 48 Van gewas ende lantvruchten, dat niet alles bedorven worde. alsoo worden tijdelicke gaven een segen des Heeren genoemt, Genes. 39.5. Levit. 25.21. Ies. 65.8. Hag. 2.19. siet oock Gen. 12. op vers 2. ende 33. op vers 11. 2.Reg. 18. op vers 31. |
| 49 Als hy door het lant met sijn oordeel sal doortrecken: vergel. Exod. 12.12. Amos 5.17. item Psal. 65.12. met d’aent. And. achter het selve, T.w. heyrleger, ofte vooren beschreven volck, dat ongedierte, dat door ’t lant doortrecken sal, sulcx datter noch wat overblijve, waer van men spijs-offer etc. konne offeren. |
| 50 Siet bov. 1.9. |
| |
| 15 51 Blaset de basuyne te Zion: g 52 heyliget een vasten, roepet een 53 verbots-dach uyt. |
| 51 Siet op vers 1. |
| g Ioël 1.14. |
| 52 Siet bov. 1. op vers 14. |
| 53 Als bov. 1.14. |
| |
| 16 Versamelet het volck, 54 heyliget de Gemeynte, vergaderet de 55 Outsten, versamelet de 56 kinderkens, ende die de borsten suygen: de 57 bruydegom gae uyt sijne binnen-kamer, ende de bruyt uyt hare 58 slaepkamer. |
| 54 Siet Exod. 19. op vers 10. |
| 55 Die met haer goet exempel den iongen behooren voor te gaen, ende anders doende, ende gedaen hebbende, de oorsake worden van een algemeyn verderf. |
| 56 Siet Psal. 8. op vers 3. Dit diende om den ouderen door het aenschouwen harer jonge kinderkens ( die oock leden der Gemeynte ende Godes bontgenooten waren) te krachtiger van hare schult t’ overtuygen, ende tot deernisse ende boetveerdicheyt te bewegen, dewijle de onmondige kinderkens, in dese gemeyne lantplage, door der ouderen sware sonden veroorsaeckt, mede moesten lijden, selfs oock de beesten. bov. 1.18. item, om Gode den gemeynen noot ende elende der iongen ende ouden, alle leden sijns volcks, met boetveerdige bewegingen als voor sijn oogen in sijn huys, te toonen, Vergel. 2.Chron. 20.13. ende Ion. 3.7. alwaer oock de beesten in desen tot diergelijcken eynde betrocken worden. |
| 57 Stellet alle, oock andersins geoorloofde, vreuchde ende vermaeck by zijden, ende begevet u tot vasten ende bidden. Vergel. 1.Cor. 7.5. |
| 58 Ofte, bruydt-kamer, verdeck, vertreck. |
| |
| 17 Laet de Priesters, des HEEREN dienaers, weenen tusschen het 59 voorhuys ende den altaer: ende laetse seggen, Spaert u volck, ô HEERE, ende en 60 geeft uwe erffenisse niet over tot eene smaetheyt, dat de heydenen over hen souden 61 heerschen; waerom soudense onder de volcken seggen; h Waer is haerlieder Godt? |
| 59 Siet 1.Reg. 6. op vers 3. ende Ioh. 10.23. Act. 3.11. ende 5.12. |
| 60 Ofte, en stelt uwe erffenisse niet tot, etc. alsoo vers 19. |
| 61 Gelijck eene stadt haest gewonnen wort, die met geen lijftocht is versien, alsoo konden de omliggende heydenen het Ioodsche volck lichtelick overmeesteren, wanneerse in sulcken langduerigen hongers-noot ende gebreck van alles souden blijven, ende vergaen. And. dat de heydenen spreeck-woorden van hen souden gebruycken: om dat het hebr. woort oock alsoo elders gebruyckt wort. Siet Ezech. 17.2. ende 18.2, etc. om dat de spreeck-woorden ende spreucken in de redenen uytsteken, ende als heerschappye hebben. Siet 1.Reg. 4. op vers 32. |
| h Psal. 42.11. ende 79.10. ende 115.2. |
| |
| 18 So 62 sal de HEERE 63 yveren over 64 sijn lant: ende hy sal sijn volck verschoonen. |
| 62 And. ende de Heere yverde, etc. ende verschoonde, etc. ende antwoordde etc. ofte, heeft ge-yvert, ende soo voorts: D. hy heeft alreets verhoort, ende my belast sijnen boetveerdigen volcke aen te seggen ’t gene volcht, ofte, prophetischer wijse, hy heeft. etc. D. hy sal alsdan gewisselick etc. |
| 63 In medelijden, liefde ende weldadicheyt aen sijn boetveerdich volck, ende wrake over de godtloose vyanden, om de eere sijns heyligen naems, die by de vyanden van wegen dese plage sijns lants ende sijns volcks, gelastert is: gelijck hy te vooren yverde over sijne eere, straffende de sonden sijns volcks. Siet Deut. 4. op vers 24. ende Ezech. 39.25. etc. |
| 64 Als bov. 1.6. siet aldaer. |
| |
| 19 Ende de HEERE sal antwoorden, ende tot sijn volck seggen; Siet ick 65 sende ulieden het koorn, ende den most, ende de olye, dat ghy 66 daer van versadicht sult worden: ende ick en sal u 67 niet meer over-geven [tot] eene 68 smaetheyt onder de heydenen. |
| 65 D. sal haest geven, beschicken, maken dat ghy ’t hebben sult. |
| 66 D. van elcks genoech sult hebben, tot uwes levens onderhoudt, ende verquickinge, ofte vrolicken gebruyck. |
| 67 Verst. onder conditie van gehoorsaemheyt, ofte, wijders, voortaen niet stellen, etc. D. ick sal niet voortvaren aldus te plagen. Vergel. dese antwoorde Godts met het gebedt vers 17. |
| 68 Waer van vers 17. Vergel. Ezech. 26.29, 30. |
| |
| 20 Ende ick sal 69 dien van’t Noorden verre van u lieden doen vertrecken, ende hem wech drijven in een 70 dor ende woest lant, sijn 71 aengesicht nae de 72 oost-zee, ende sijn 73 eynde nae de 74 achterste zee: ende 75 sijn stanck sal opgaen, ende sijne 76 vuylicheyt sal opgaen; want 77 hy heeft groote dingen gedaen. |
| 69 T.w. dat voorseyde heyr van sprinckhanen, etc. die van ’t Noorden in Iuda gekomen waren, ende voorts wel mogen gehouden worden voor afbeeldingen ende voorboden der Assyriers ende Babyloniers, die van ’t Noorden oock souden komen, ende hier van sommige door dien van ’t Noorden, verstaen worden, als bov. 1. op vers 4. is aengeteeckent. |
| 70 Hebr. een lant der dorheyt ende woestheyt. siet Deut. 1.19. ende 8.15. |
| 71 D. het eene ofte voorste deel van dit ongedierte, de voortocht. |
| 72 De doode zee, in’t Suyd-oosten van Canaan. de plaetse, daer Sodoma, ende Gomorra, etc. vergaen zijn: ofte de zee Kinnereth ofte Genesareth, in’t Noordoosten. Vergel. de Prophetye van Gog. Ezech. 39.11. |
| 73 D. achterste deel, achtertocht. |
| 74 D. in de middellantsche zee. Siet Deut. 11. op vers 24. ende Zach. 14.8. |
| 75 Verst. den vuylen stanck deses heyrlegers der sprinckhanen, etc. wanneerse van Godt weder sullen vernielt worden, ende alsdan vergaen ende vervuylen, als een stinckende aes. Vergel. Iesa. 34.3. |
| 76 Ofte, swaren, vuylen, stercken reuck. |
| 77 T.w. die van ’t Noorden, dat voorseyde heyr. Hebr. hy heeft groot gemaeckt, ofte, sich groot gemaeckt, ofte, hy heeft’et groot gemaeckt met, ofte, in doen, ofte, handelen. D. hy sal stoutelick gehandelt, Iuda als gebraveert, ende groote elende veroorsaeckt hebben: waer tegen in’t volgende gestelt wort, dat Godt oock ter contrarie recht groote dingen sal doen, vernielende dit groot ende machtich heyr, dat hy selfs te vooren in sijnen toorn over Iuda gesonden hadde, men kan hier mede eenichsins vergel. Psal. 35.26, 27. alwaer oock tegen malkanderen gestelt worden, dat de vyanden sich tegen David groot maeckten, ende de vroome daer tegen seggen, De Heere zy groot gemaeckt, ofte, worde groot, zy groot. D. als groot, geroemt. siet aldaer. Sommige duyden dit, soo wel als het volgende vers 21. oock op den Heere. |
| |
| 21 En vreest niet, 78 ô lant: verheucht u, ende zijt blijde; want de HEERE 79 heeft groote dingen gedaen. |
| 78 Ghy inwooners van ’t lant Iuda: ofte, het is een aensprake aen ’t lant, als in ’t volgende aen de beesten, gelijck elders dickwijls. Vergel. Deut. 32.1. ende bov. 1.10. Ezech. 21.16. met d’aenteeck. |
| 79 D. sal waerlick groote dingen doen, die eensdeels in ’t voorgaende, doch meest in ’t volgende verhaelt sijn. Hebr. als in ’t voorgaende vers Vergel. Iesa. 28.29. |
| |
| 22 En vreeset niet, ghy 80 beesten des velts; want de weyden der woestijne 81 sullen [weder] jonck gras voortbrengen: want het geboomte sal sijne vrucht dragen, de 82 wijnstock ende vijgeboom sullen haer vermogen geven. |
| 80 Vergel. bov. 1.18, 19, 20. dit is als eene antwoorde op het schreeuwen der beesten tot Godt. |
| 81 Hebr. eygentl. hebben voortgebracht: ende soo in’t volgende, D. sullen soo sekerlick voortbrengen, als of het voor oogen ware. |
| 82 Vergel. bov. 1.7, 11, 12. ende Levit. 26.4, 20. |
| |
| 23 Ende ghy kinderen van Zion, verheuget u ende zijt blijde in den HEERE uwen Godt; want hy 83 sal u geven dien Leeraer ter gerechticheyt: ende hy sal u den regen doen nederdalen, den vroegen regen, ende den spaden regen in d’ 84 eerste [maent]: |
| 83 Hebr. heeft u gegeven dien Leeraer ter gerechticheyt, ofte, der gerechticheyt, ofte, dien Leeraer [T.w. den Leeraer] der gerechticheyt. D. hy sal u sekerlick geven den beloofden Messiam, Iesum Christum, den oppersten Propheet ende herder der zielen, die uytwendichlick sal leeren door ’t woort des Euangeliums, ende inwendichlick door sijnen Geest, krachtichlick werckende het rechtveerdich makende geloove in hem, die alleen onse gerechticheyt is voor Godt. Ierem. 23.6. Aldus stelt Godt de belofte van den Messia voor aen, als zijnde het fondament van Zions vreuchde, endealler verbonts-segeningen, die in ’t volgende verhaelt worden. Doch also het Hebr. woort, (tweemael in dit vers gebruyckt) niet alleen eenen Leeraer beteeckent, maer oock den vroegen regen, (om dat Godts heylsame weldaden ende sijne leeringe, ende de regen, in lieflickheyt ende nutticheyt malkanderen seer gelijck zijn. Siet Deut. 32.2. Hos. 6.3. ende 10.12. met d’aenteeck.) als hier terstont in dit selve vers, so nemen sommige dit woort hier in eenderleye beteeckeninge, aldus: hy sal u lieden geven den vroegen regen; Ia hy sal u doen nederdalen den vroegen regen, ende spaden regen recht, ofte, juyst te passe, ofte, mildelick. Verstaende, dat de geestlicke beloften eerst beginnen vers 28. Vergel. met dese plaetse, Psal. 85.11, 12, 13, 14. Ies. 30.19, 20, 21, 23. ende 45.8. Ezech. 34.24, 25, 26, etc. ende 36.24, 25, etc. alwaer de geestlicke beloften onder de lichaemlicke worden vermengt: gelijckse elders dickwijls door de lichamelijcke worden afgebeeldt, ende daer by vergeleken. siet Psal. 22.27, 30. ende 36.9. Hos. 2.21, etc. ende 6.3. Amos 9.13. item ond. 3.18. met d’aenteeck. waer op d’aendachtige leser in ’t volgende kan letten. Oock wort wel somtijts een woort, in een vers, in tweederleye beteeckeninge genomen, als Iud. 10.4. Aijarim, voor ezel-veulens, ende voor steden. Psal. 74.19. chaijah, voor eenen wilden hoop, ofte, wilt gedierte. D. de vyanden, ende voor eenen hoop elendiger ende vroomer lieden, D. Godts kercke. Eccl. 7.6. Sir, voor eene doorne, ende eenen pot, Ezech. 21.22. Carim, (nae veler gevoelen) voor hoplieden, ende voor storm-rammen. item aerdichlick, doode, in verscheydene beteeckeninge, Matt. 8.22, etc. Voorts staet het woort Moreh in ’t tweede lidt van dit vers wat anders, ende met byvoeginge van geschem (dat regen, plasregen, stortregen, beteeckent) daer het in ’t eerste lit alleen staet. Dit kan den H. Geest alsoo belieft hebben, om de beteeckeninge van ’t eerste Moreh t’onderscheyden van’t tweede. |
| 84 N. Nisan, ofte, Abib, verstaende dit van den spaden regen, dien Godt voor den oogst gaf. Siet Exod. 34. vers 18. ofte (als sommige) in ’t eerste, metten eersten, D. vroech, tijdelick, ter rechter ofte bequaemer tijt, metten eersten, als ’t tijt sal zijn. |
| |
| 24 Ende de dorsch-vloeren sullen vol koorns zijn: ende de pers-kuypen van most ende olye overloopen. |
| 25 Also sal ick ulieden de 85 jaren 86 vergelden, die de i sprinckhaen, de kever ende de kruyt-worm, ende de rupse heeft afgegeten: 87 mijn groot heyr, dat ick onder u gesonden hebbe. |
| 85 D. de vruchten der iaren, als het volgende uytwijst. hier blijckt claerlick, dat dese schricklicke plage eenige jaren geduert heeft. |
| 86 Gevende u sulcken overvloet van lantvruchten in den volgenden tijt, dat de geledene schade vervult ofte vergoedt sal zijn. |
| i Ioël 1.4. |
| 87 Als bov. vers 11. |
| |
| 26 Ende ghy sult 88 overvloedelick ende tot versadinge eten, ende prijsen den Name des HEEREN uwes Godts, 89 die 90 wonderlick by u gehandelt heeft: ende mijn volck en 91 sal niet beschaemt worden tot in eeuwicheyt. |
| 88 Hebr. eten etende ende versadicht wordende. |
| 89 Ofte, om dat hy, dat hy, etc. |
| 90 Hebr. met, ofte, by u gedaen, ofte, gehandelt heeft wonderlick doende, ofte, handelende. |
| 91 Hebr. sullen, etc. alsoo in’t volgende vers D. ick salse verlossen van de beschaemtheyt, die sy by de omliggende heydenen, vermits dese mijne plage, geleden sullen hebben, ende voorts in’t gemeyn (volgens mijne verbonts-beloften in den Messia) besorgen, dat mijne kercke nimmermeer in hare boetveerdige gebeden, ende vertrouwen op my, sal bedrogen worden. Vergel. Ies. 29.22, etc. |
| |
| 27 Ende ghy sult 92 weten, dat ick in’t midden van Israël ben, ende [dat] ick de HEERE 93 uwe Godt ben, ende niemant meer: ende mijn volck en sal niet beschaemt worden in eeuwicheyt. |
| 92 Ofte, bekennen. D. ervaren, ondervinden, door de tegenwoordicheyt des Messie onder u, ende der segeningen, die ghy in hem genooten hebt, ende genieten sult. Vergel. Zeph. 3.14, 15, 16, 17. Ioh. 1.14. op wiens komste ende tegenwoordicheyt de uytsendinge des H. Geests sal volgen, waer van vers 28. |
| 93 Siet Genes. 17. op vers 7. |
| |
| 28 Ende 94 daer na sal’t geschieden, dat ick mijnen k 95 Geest sal 96 uytgieten over 97 allen vleesche, ende uwe sonen ende uwe dochteren sullen 98 propheteren: uwe oude sullen droomen droomen, uwe jongelingen sullen gesichten sien. |
| 94 In de laetste dagen, na de komste ende verschijninge des Messie in den vleesche. Siet Act. 2.17. |
| k Iesa. 44.3. Ezech. 39.29. Act. 2.17. |
| 95 D. de gaven mijns H. Geests. Vergel. Psal. 68.19. Ephes. 4.8. |
| 96 Met veel grooteren overvloet ende meerder verscheydentheyt van gaven, als voor de komste des Heeren Christi ende sijnen hemelvaert geschiet was. Siet Ioh. 7.39. Act. 2.33. |
| 97 D. allerley vleesch, menschen van allerleyen stant ofte conditie, als in’t volgende verclaert wort, item van allerleye natien. Vergel. Psal. 65.3. ende d’aenteeck. aldaer. |
| 98 D. sy sullen de verborgentheden des H. Euangelij voor de werckinge ende openbaringe des H. Geests verstaen ende verklaren. Siet Hos. 12.11. met d’aenteeck. Dese manieren van spreken zijn genomen van den staet des ouden Testaments, alwaer Godt sich aen de Propheten openbaerde door droomen ende gesichten. Siet Num. 12.6. |
| |
| 29 Ia oock over de dienstknechten, ende over de dienstmaechden, sal ick in die dagen mijnen Geest uytgieten. |
| 30 Ende ick sal 99 wonder-teeckenen geven 100 in den hemel, ende op der aerden: bloet, ende vyer, ende roock-pilaren. |
| 99 De manieren van spreken, die in dese twee verskens gebruyckt worden, beteeckenen de vreemde, schrickelicke ende algemeyne beroerten, elenden, verwoestingen, ende benaeutheden, die der werelt sullen overkomen tot op de toekomste des Heeren Christi, om te oordeelen de levendige ende de doode. Vergel. bov. 2.10. ende ond. 3.15. Matth. 24.29. Marc. 13.24, 25. Luce 21.25, 26. ende Apoc. van het 6. c. tot het 20 toe. |
| 100 Ofte, aen. |
| |
| 31 l De Sonne sal verandert worden in duysternisse, ende de Mane in bloet: eer dat die groote ende vreeslicke dach des HEEREN komt. |
| l Ioël 3.15. |
| |
| 32 Ende ’t sal geschieden; 102 al m wie den 103 Name des HEEREN sal aenroepen, sal 104 behouden worden: want op den n berch 105 Zions, ende te Ierusalem sal ontkominge zijn, gelijck als de HEERE 106 geseyt heeft; 107 ende dat, by de 108 overgeblevene, die de HEERE sal 109 roepen. |
| 101 Onder alle de voorseyde beroerten. |
| 102 ’T zy Ioden ofte Heydenen. Rom. 10.12, 13. |
| m Rom. 10.13. |
| 103 D. die den Heere recht dient ende in alle dese swaricheden sijn toevlucht tot hem neemt door geloovige gebeden. |
| 104 Ofte, uytgeredt, bevrijdt, ende volgens behouden worden, van sonde, duyvel, ende doot: ende of hy schoon in lichaemlicke elenden mochte worden betrocken, ofte, om Christi name lijden, ende sterven, sal hy doch hier eenen genadigen Godt inden Messia, ende eenen bestandigen troost in leven ende sterven, ende hier na de eeuwige salicheyt hebben. |
| n Amos 2.32. |
| 105 D. daer sal behoudenisse ende salicheyt zijn alleen in de ware kercke, die te dier tijt binnen Ierusalem op den berch Zion tot den Godtsdienst plach te vergaderen. Siet Psal. 2. op vers 6. |
| 106 Tot ofte door my, ende andere sijne Propheten; (alsoo ond. 3.8.) ende dien volgens sal’t sekerlick alsoo geschieden, al schoon het ten aensien van ’smenschen verdiensten ende crachten gantsch onmogelick is. |
| 107 Ofte, te weten. Siet van sulcken gebruyck der Hebr. letter Vau, Ier. 17. op vers 10. item Iudic. 7.24. 1.Sam. 17.40. ende 28.3. ende bov. 2.12. |
| 108 De voorseyde behoudenisse ende ontkominge sal zijn by de gene, die Godt nae de verkiesinge der genade in de gemeyne verdervinge, afval, ende verstocktheyt der werelt, voor sich sal bewaren ende doen overblijven. Vergel. Ies. 10.22. Rom. 9.27. ende 11.4, 5, 7, etc. And. Mitsgaders de overgeblevene. verstaende hier, de geloovige Heydenen, ende in’t voorgaende de geloovige Ioden. |
| 109 D. nae sijn vry genadich welbehagen door sijn woort ende Geest crachtelick sal trecken ende brengen tot de salige gemeenschap des Heeren Christi ende sijner Kercke, beyde uyt Ioden ende Heydenen. Siet Ioh. 6.44, 65. ende 10.16. Act. 2.39. Rom. 8.30. ende 9.23, 24, etc. |
