Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| 1 D’Apostel vermaent de Philippensen seer beweeghlick tot eenigheyt. 3 ende tot nedrigheyt ende gedienstigheyt. 5 tot dien eynde haer voorstellende ’t exempel des Heeren Iesu Christi, 6 dewelcke zijnde de waerachtighe Godt, hem soo vernietight heeft, dat hy onse menschelicke natuere heeft aengenomen, ende aen het cruyce voor ons gestorven is. 9 ende daer na wederom seer uytnemende verhooght. 12 Voeght daer by een gemeyne vermaninghe tot gehoorsaemheyt, vreese Godts, ende allerley Christelicke deughden, 15 om haer als lichten midden onder de ongeloovige te betoonen. 17 Verklaert so hy soude mogen te Roomen gedoodt worden, dat hy hem daer over soude verblijden, ende dat sy oock ’t selve behooren te doen. 19 Belooft dat hy Timotheum haest tot haer sal senden, 24 ende hoopt selve oock tot haer te komen. 25 Beveelt haer seer ernstlick haren Herder Epaphroditum, die desen brief haer bracht. 26 Verklaert dat de selve seer kranck was geweest, doch van den Heere wederom gesterckt. 29 Vermaent de Philippensen dat se hem blijdelick willen ontfanghen, alsoo hy om hares diensts wille in gevaer sijns levens was geweest. |
| |
| 1 INdiender dan eenige 1 vertroostinge 2 is 3 in Christo, indiender eenigen 4 troost is 5 der liefde, indiender eenige 6 gemeynschap is des Geests, indiender eenige 7 innerlijcke bewegingen ende 8 ontfermingen zijn: |
| 1 Ofte, vermaninge. want het Griecksch woordt beyde beteeckent. |
| 2 Ofte, plaetse heeft by u lieden: ofte, by u gelden mach. |
| 3 D. in Christi name, ofte om Christi wille. |
| 4 D. troostelicke aenspraecke. |
| 5 D. uyt oprechte liefde gedaen. |
| 6 D. soo ghy oock de genade der wedergeboorte toont in het betrachten van dese vermaninge. Ofte, soo ghy door eenen geest aen malkanderen verbonden zjit. |
| 7 Gr. ingewanden. Siet capit. 1. vers 8. |
| 8 D. medelijden. Namel. met mijne banden ende verdruckingen. Siet Coloss. 3.12. Hebr. 10.28. |
| |
| 2 So 9 vervult mijne blijdtschap, dat ghy mooght a eens 10 gesint zijn, deselve liefde hebbende, 11 van een gemoet, [ende] van een gevoelen zijnde. |
| 9 Dat is, vermeerdert die soo langer soo meer met uwen Christelicken wandel. |
| a Rom. 12.16. ende 15.5. 1.Corinth. 1.10. Philip. 3.16. 1.Petr. 3.8. |
| 10 Door dese eenigheyt van sinnen wort verstaen niet alleen eenerley ghevoelen in het verstant, aengaende de hooftstucken der Christelicke leere, maer oock eenigheydt in wille, genegentheden, ende liefde, gelijck het selve hier oock uytgedruckt wordt. Siet Actor. 4.32. |
| 11 Gr. van een ziele: ofte, de zielen t’ samen gevoeght hebbende. |
| |
| 3 En [doet] geen dinck door twistinge, ofte ydele eere, b maer door ootmoedigheyt achte de een den anderen 12 uytnemender dan hem selven. |
| b Rom. 12.10 1.Petr. 5.5. |
| 12 Namel. van gaven, ofte van diensten. |
| |
| 4 c Een yegelijck 13 en sie niet op 14 het sijne, maer een yegelijck [sie] oock op ’tgene dat 15 der anderen is. |
| c 1.Corinth. 10.24. ende 13.5. |
| 13 N. voornamelick, ofte, alleen. Want andersins moet oock een Christen sijne huysghenooten versorgen. 1.Timot. 5. vers 8. De Apostel ghebruyckt hier een woordt, ’t welck eyghentlick beteeckent te sien op yet als op een doel-wit daer men nae schiet. |
| 14 Dat is, sijn voordeel, eere, ofte gemack. |
| 15 D. dat tot sijns naesten voordeel, eere, dienst, ende stichtinge streckt. |
| |
| 5 d Want 16 dat ghevoelen zy in u, ’t welck oock in Christo Iesu was: |
| d Matth. 11.29. Ioan. 13.15. 1.Pet. 2.21. 1.Ioan. 2.6. |
| 16 Gr. het selve worde gevoelt. dat is, dat dan in u de selve gesintheyt ende genegentheyt zy tot nedricheydt. |
| |
| 6 e Die in de 17 gestaltenisse Godts zijnde, 18 geenen roof geacht en heeft 19 Gode even gelijck te zijn: |
| e 2.Corinth. 4.4. Coloss. 1.15. Hebr. 1.3. |
| 17 Gr. morphe, dat is, gedaente, ofte, gestaltenisse, met welck woordt het selve hier overgeset is, om dat daer door hier beteeckent wort, niet alleen een Goddelicke Majesteyt ende heerlickheyt, maer oock het Godtlick wesen selve, overmits sonder het selve geen ware Godtlicke Majesteyt ende heerlickheyt en kan wesen, ende dese oock by niemant en connen zijn, als by den waerachtigen Godt. Iesa. 42.8. Ende blijckt uyt het volgende, dat door dit woordt hier oock het wesen Godts beteeckent wordt, als geseght wordt vers 6. dat hy Godt even gelijck was, ende vers 7 dat hy de gestaltenisse van een dienstknecht heeft aengenomen, dat is, niet alleen een dienstbare ende knechtelicke hoedanigheydt, maer oock een ware menschelicke natuere selve met soodanige hoedanigheydt bekleedt. Soo dat de woorden gestaltenisse Godts te verstaen zijn van sijn wesen ende staet, in welcke hy geweest is van alle eeuwigheydt, eer hy de menschelicke natuere heeft aengenomen. Siet Ioan. 1. versen 1, 14. ende 17.5. |
| 18 D. geen saecke die ongeoorloft, ofte onrechtveerdigh was, die hem met recht niet toebehoorde, als of hy’se gerooft hadde. |
| 19 D. Gode sijnen Vader nae sijn Godtlijck wesen, ende volgens dien oock in Majesteyt ende heerlicheyt volkomelick gelijck te zijn ende te blijven, als zijnde een met den Vader. Siet Ioan. 5. versen 18, 26. ende 10.30. ende 16.15. Hebr. 1.3. |
| |
| 7 f Maer heeft 20 hem selven 21 vernietight, g 22 de ghestaltenisse eens dienstknechts aengenomen hebbende, 23 ende is den menschen gelijck geworden: |
| f Psal. 8.6. |
| 20 Namel. gantsch vrywillighlick. |
| 21 Gr. verydelt: ofte, ledich gemaeckt. dat is, heeft het gebruyck sijner Godtlicker heerlickheydt voor eenen tijdt, om het werck onser verlossinge in den staet der nedrigheydt te volbrengen, gelijck als afgeleght, ende hem daer van gelijck als ledigh gemaeckt, ende in sijne menschelicke natuere verborgen gehouden, alleen eenige kleyne stralen der selve door sijne wonder-wercken ende andersins, al te met latende schijnen. Ioan. 1.14. ende 2.11. In het volgende 8 vers wort het verklaert met het woordt vernedert. |
| g Matth. 20.28. Ioan. 13.14. |
| 22 Dit wordt verklaert met de volgende woorden, namelick dat hy een ware menschelicke natuere heeft aengenomen, ende met de selve eenen gantsch nedrighen ende verachten staet, als van een slave ofte dienstknecht, om alsoo voor onse sonden te voldoen, ende tot onser verlossinge sijnen Vader te dienen. Siet Iesai. 53.11. |
| 23 Gr. in gelijckmaeckinge der menschen geworden zijnde. Dat is, den menschen gelijck gemaeckt zijnde. Namel. niet alleen nae de menschelicke natuere by hem aengenomen, maer oock nae alle swackheden der selve, sonder sonde. Siet Hebr. 2.17. ende 4.15. Ofte, als een slecht ende veracht mensche. Siet Iudic. 16. versen 7, 11. Psalm 82.7. |
| |
| 8 h Ende 24 in gedaente 25 gevonden 26 als een mensche, heeft hy 27 hem selven i vernedert, 28 gehoorsaem geworden zijnde 29 tot den doodt, Iae 30 den doodt des cruyces. |
| h Hebr. 2. versen 14, 17. ende 4.15. |
| 24 Daer door wordt verstaen het selve dat te voren genoemt is gestaltenisse, ende gelijckmaeckinge. gevoeght met den uytwendigen wandel onder de menschen. |
| 25 Dat is, bevonden te zijn. |
| 26 D. als een waer ende oock als een slecht ende veracht mensche. Siet vers 7. |
| 27 Siet het voorgaende 7 vers. |
| i Hebr. 2.9. ende 12.2. |
| 28 Namel. hem den wille sijns Vaders in alles gewillighlick onderwerpende. |
| 29 D. niet alleen in allerley bevelen, maer oock in de swaerste, om den doodt te sterven: die hy andersins niet onderworpen en was, noch na sijne Godtlicke natuere, die onsterflick is. 1.Timoth. 1.17. noch nae sijne menschelicke, overmits in de selve geen sonde en was, 1.Ioan. 3.5. ende daerom de besoldinge der selve niet verdient en hadde. Rom. 6.23. |
| 30 Dat is, den allerbittersten, ende allersmadelicksten doodt, die oock van Godt vervloeckt was. Deuter 21.23. Onder desen uytersten trap van vernederinge begrijpt de Apostel alle andere die de selve voorgegaen zijn nae lichaem ende nae ziele, ende druckt desen uyt om te beter de uyterste vernederinge Christi voor ooghen te stellen, ende de geloovige daer mede tot nedrigheydt te vermanen. |
| |
| 9 k 31 Daerom heeft hem oock 32 Godt 33 uytermaten verhooght, ende heeft hem l 34 eenen naem 35 gegeven, welcke 36 boven allen naem is: |
| k Actor. 2.33. |
| 31 Met dit woordt daerom, en wordt niet aengewesen dat Christus met dese vernedringe de volgende heerlickheydt soude voor hem selven verdient hebben: want al wat Christus verdient heeft dat heeft hy voor ons verdient. Ioan. 17.19. Maer wijst alleen aen wat hier op gevolght is, ofte betamelick was te volgen. Siet diergelijck Actor. 20.26. Hebr. 3.7. 2.Petr. 1.10. |
| 32 Namel. de Vader. |
| 33 Namel. nae dat hy van den dooden opgestaen ende ten Hemel opgevaren zijnde, ter rechter-handt Godts geset is in de hooghste heerlickheydt. Ephes. 1.20. Hebr. 1.3. welcke hy wel nae sijne Godtlicke natuere van eeuwigheydt heeft gehadt. Ioan. 17.5. maer alsoo hy het ghebruyck van dien in den staet sijner nedrigheydt gelijck als afgeleght hadde, soo heeft hy het selve nae sijne hemelvaert wederom aengenomen ende heerlick vertoont: ende sijne menschelicke natuere is nae lichaem ende nae ziele met soo hooge heerlickheydt ende gelucksaligheydt verciert, als een schepsel ontfangen kan, verre te boven gaende alle heerlickheydt van Engelen ende andere menschen. |
| l Hebr. 1.4. |
| 34 Daerdoor wordt verstaen niet de bloote naem, waer door hy van andere menschen onderscheyden is: want die heeft hy oock in den staet sijner nedrigheydt gehadt: noch oock alleen de vermaertheydt van sijnen persoon, maer de Majesteyt ende heerlickheydt des selven. Siet Ephes. 1.21. |
| 35 Ofte, geschoncken. Siet capit. 1.29. waer mede te kennen gegeven wordt, dat dese verhooginge geschiet is nae des Vaders wille ende believen. |
| 36 Dat is, de aller-grootste ende hooghste heerlickheydt. |
| |
| 10 m 37 Op dat 38 in den name Iesu sich soude 39 buygen alle knye der gene 40 die in den hemel, ende 41 die op de aerde, ende 42 die onder de aerde zijn: |
| m Iesai. 45.23. Rom. 14.11. |
| 37 Ofte, soo dat. |
| 38 Dat is, desen Iesu Christo aldus verheerlickt zijnde, ende van wegen dese sijne heerlickheydt. |
| 39 D. alle reden gebruyckende schepselen haer onderwerpen, selfs oock sijne vyanden teghen haren danck. De Apostel siet hier op het ghene Godt seght. Iesa. 45.23. ende past dat selve Iesu Christo hier toe, gelijck ooc Rom. 14.11. Dese woorden en moeten dan niet eyghentlick verstaen worden, te weten, dat als de name Iesus genaemt wordt, men de knyen soude moeten buygen, gelijck sommige uyt mis-verstandt van dese plaetse, niet sonder superstitie doen: want de Engelen ende boose geesten, van welcke hier oock gesproken wort, eygentlick geen knyen en hebben: maer by ghelijckenisse van de uyterlicke eerbiedinge, diemen Coningen ofte Princen daer mede betoont, onder welcke men staet, wordt hier verstaen de onderwerpinge aller schepselen onder Christum, als den Heere der Heeren, ende Coninck der Coningen. Apoc. 19.16. den Oversten der Coningen der aerde Apoc. 1.5. ende den Heere over al. Actor. 10.36. |
| 40 Namel. de heylighe Engelen, ende salige zielen. Apoc. 5.13. |
| 41 Dat is, alle menschen op de aerde levende. |
| 42 D. alle menschen die gestorven ende in de graven zijn: ofte, oock alle boose geesten ende verdoemde menschen die in de helle zijn. D. alle reden-gebruyckende schepselen in wat plaetse der geschapene werelt de selve oock souden mogen zijn. want hoe wel de Duyvelen ende de godtloose ende verdoemde menschen Christo de behoorlicke onderdanicheydt ende eere niet en toonen, soo moeten’se nochtans oock tegen haren danck, hem, als den Heere ende Rechter over allen, onderworpen zijn. Siet Psal. 22.30. ende 72.9. |
| |
| 11 n Ende 43 alle tonge soude belijden 44 dat Iesus Christus de Heere zy, 45 tot heerlickheyt Godts des Vaders. |
| n Ioan. 13.13. 1.Corinth. 8.6. ende 12.3. |
| 43 N. van alle natien ende volcken, ende oock van alle reden-ghebruyckende schepselen, niet alleen der goede maer oock der quade, de welcke hoe seer sy haer tegen Christum stellen, evenwel hem tegen haren danck, dickwils hebben moeten belijden. Marc. 5.7. Act. 16. vers 17. ende sullen in het laetste oordeel hem moeten erkennen door den Rechter der levende ende der doode, ende voor den Heere. Matth. 7.22. |
| 44 Ofte, dat de Heere Iesus zy Christus, dat is, de Gesalfde. |
| 45 D. welcke belijdenisse streckt tot verbreydinge van de heerlickheyt des Vaders, die uyt enckele barmherticheydt ende genade teghens ons, desen sijnen Sone Iesum tot eenen Heere ende Salichmaker gestelt ende gegeven heeft. |
| |
| 12 Alsoo dan, mijne geliefde, gelijck ghy alle tijdt 46 gehoorsaem geweest zijt, niet als in mijne tegenwoordicheyt alleen, maer veel meer nu in mijn afwesen, 47 wercket uwes selfs salichtyt 48 met vreese ende beven. |
| 46 N. den Euangelio, het selve met waren gheloove aennemende, ende met eenen Godtsaligen wandel belevende. |
| 47 D. beneerstight, bearbeydet, gebruyckende de middelen die Godt tot bevoorderinge der selve heeft verordineert. |
| 48 D. met een nedrigh ghevoelen van u selven, ende met groote ende kinderlicke sorghvuldigheyt, vreesende dat ghy yet soudet mogen doen ofte naelaten, daer mede ghy Godt soudet mogen vertoornen, ofte dat der salicheydt soude moghen hinderlick zijn. Siet van dese wijse van spreken Psal. 2.11. 1.Corinth. 2.3. 2.Corinth. 7.15. Ephes. 6.5. Hebr. 12.28. 1.Petr. 1.17. |
| |
| 13 o Want het is Godt 49 die in u werckt beyde 50 het willen ende 51 het wercken, 52 na [sijn] welbehagen. |
| o 2.Corinth. 3.5. |
| 49 Dit wordt daer by gedaen, op datmen uyt dese voorgaende vermaninge niet en soude dencken ofte besluyten, dat de mensche uyt hem selven, ende door sijne eygene krachten, de salicheyt soude konnen wercken: Siet cap. 1.6. 2.Cor. 3.5. Iacob. 1.17. |
| 50 D. niet alleen het konnen willen, maer oock het willen selve: den wille krachtelick neygende ende buygende om het goet te verkiesen, ende alsoo van onwillige gewillige makende, door de kracht des H. Geests. Ioan. 3.5. ende 6.44. Rom. 9.16. 1.Petr. 1.3. |
| 51 Ofte, het uytwercken, dat is, het doen ende volbrengen van het goet datmen wilt. |
| 52 D. niet nae eenige voorgaende goede schickinge ofte voorbereydinge, die hy in den mensche soude vinden, maer nae sijn believen, uyt louter genade. Siet Ephes. 1. versen 5, 9, 11. ende 2.8. 2.Tim. 1.9. |
| |
| 14 p Doet 53 alle dingen q 54 sonder murmureren ende 55 tegenspreken: |
| p Rom. 12.17. 1.Petr. 2.12. |
| 53 Namel. die u de Heere beveelt, hoe swaer die oock het vleesch souden mogen zijn. |
| q 1.Petr. 4.9. |
| 54 D. gewillighlick, ende geduldelick. |
| 55 Ofte, twistingen, overleggingen, Namelick, of ghy het gene Godt gebiedt, sult doen ofte niet. Want het Griecx woordt beteeckent ofte in sijn gemoet, ofte met woorden, over ende weder disputeren, ofte knibbelen. |
| |
| 15 Op dat ghy mooght 56 onberispelijck ende 57 oprecht zijn, kinderen Godts zijnde onstraffelijck in’t midden van 58 een crom ende verdraeyt geslachte: r onder 59 welcke 60 ghy schijnet als 61 lichten in de werelt: |
| 56 D. alsoo dat de menschen uwen wandel met recht niet en mogen berispen. Siet Luc. 1.6. Ephes. 5. versen 26, 27. |
| 57 Ofte, eenvoudigh, sonder bedroch. Siet Matth. 10.16. |
| 58 D. ongeloovige ende onweder-geborene menschen. Siet Actor. 2.40. |
| r Prov. 4.18. Matth. 5.14. |
| 59 N. menschen. |
| 60 D. voortaen oock moet schijnen ende voorlichten. |
| 61 Ofte, voorlichters, gesternten. Siet Prov. 4.18. Matth. 5.14. |
| |
| 16 62 Voor-houdende het woort des 63 levens, s my tot eenen roem tegen 64 den dagh Christi, dat ick niet te vergeefs en hebbe 65 geloopen, noch te vergeefs gearbeydt. |
| 62 D. de gesonde leere des Euangeliums stantvastelick behoudende, belijdende, ende betrachtende. Ofte, voor-dragende. |
| 63 D. in het welck ons het eeuwige leven, ende de wegh om daer toe te komen aengewesen wordt, ende het welck ons daer toe leyt. Siet Ioan. 6.68. |
| s 2.Corint. 1.14. 1.Thes. 2.19. |
| 64 N. als hy sal komen om alle menschen te oordeelen, ofte my uyt dit leven te verlossen. |
| 65 N. in de loop-bane mijnes diensts aen u bedient door de predicatie van dit woordt. |
| |
| 17 Ia indien 66 ick oock 67 tot een dranck-offer geoffert werde 68 over de offerande, ende 69 bedieninge uwes geloofs, t so verblijde ick my, ende verblijde my met u alle. |
| 66 N. mijn bloedt vergietende om des Euangeliums wille. |
| 67 Het Griecx woort beteeckent soo geoffert te worden, gelijck in het Oude Testament beneffens het offer van meel oock wijn tot dranck-offer opgeoffert wiert. De Apostel siet hier op het storten sijns bloets: want het bloedt der Martelaren is den Heere een aengename offerande. Psal. 116.15. |
| 68 D. om dat ick u door de predicatie des Euangeliums Gode gelijck als op-gheoffert ende toe-geheylight hebbe, ende daer mede u gedient hebbe om tot het geloove te brenghen, waer in ghy door mijne doodt sult bevestight worden. |
| 69 Gr. Leitourgia. Siet van dit woordt Rom. 15.16. 2.Cor. 9. vers 12. Hebr. 8. versen 2, 6. |
| t 2.Cor. 7.4. |
| |
| 18 Ende om dat selve 70 verblijdt ghy u oock, ende verblijdt oock u lieden met my. |
| 70 Dit kan verstaen worden ofte vermanens wijse, datse haer dan sullen verblijden: ofte, verhalens wijse, dat’se sulcks deden. |
| |
| 19 Ende ick hope 71 in den Heere Iesu, v Timotheum haest tot u te senden, op dat ick oock welgemoet mach zijn, als ick uwe saecken sal verstaen hebben. |
| 71 Dat is, met hulpe ende door de genade des Heeren: soo het hem sal believen. Siet Actor. 18.21. 1.Corinth. 4. vers 19. Iacob. 4.15. |
| v Actor. 16. vers 1. Rom. 16.21. 1.Thes. 3.2. |
| |
| 20 Want ick en hebbe niemandt die 72 even alsoo gemoet is, dewelcke 73 oprechtelijck 74 uwe saecken sal besorgen. |
| 72 Gr. gelijck-zieligh. D. die u even soo goeden herte toe-draeght als ick, ende als hy. |
| 73 Het Gr. woordt beteeckent eygentlick soo oprechtelick als het van de natuere selve komt, gelijck de ouders voor hare kinderen sorgen die van haer gheboren zijn. |
| 74 Namel. die aengaen de stichtinge van uwe Gemeynte, ende uwe saligheydt. |
| |
| 21 x Want sy soecken 75 alle 76 het hare, niet 77 ’t gene Christi Iesu is. |
| x 1.Cor. 10.24. ende 13.5. |
| 75 D. by nae alle, ofte meest alle, ghelijck Matth. 10.22. Marc. 1.5. Ioan. 10.8. |
| 76 D. haer eygen gemack, nut, ofte eere. |
| 77 D. het gene tot bevorderinghe van Christi rijck, eere, ende leere behoort. |
| |
| 22 Ende ghy wetet 78 sijne beproevinge, dat hy 79 als een kindt [sijnen] vader, 80 met my gedient heeft in den Euangelio. |
| 78 D. de proefstucken van sijne oprechtigheyt ende getrouwigheydt, die hy voor desen dickwils heeft getoont. Ofte, hoe dat hy altijdt oprecht ende getrouw bevonden is gheweest. |
| 79 Dat is, niet als een knecht uyt bedwangh, maer met een onderdanige ende bereydtwillige genegentheydt. Siet 1.Corinth. 4. vers 17. 2.Timoth. 2.1. |
| 80 D. my geholpen heeft in het verkondighen, verbreyden, ende verdedigen van de leere des Euangeliums. |
| |
| 23 Ick hope dan wel 81 desen 82 van stonden aen te senden, so [haest] als ick in 83 mijne saken sal voorsien hebben: |
| 81 N. Timotheum, sulck een treflick jonghman ende getrouw Leeraer, die my soo dienstigh ende behulpsaem is geweest. |
| 82 Dit kan ofte tot het woordt senden ofte tot het woordt voorsien gevoeght worden. |
| 83 Namel. die aengaen de bedieninge mijnes ampts. |
| |
| 24 Doch ick 84 vertrouwe in den Heere, dat ick oock selve haest [tot u] comen sal. |
| 84 D. ick hope vastelick, ende twijfele weynigh daer aen: want dit woordt en beteeckent hier niet een vaste sekerheydt des herten, maer een groote ende stercke hope. Siet Capit. 1. vers 25. |
| |
| 25 Maer ick hebbe noodigh geacht, 85 tot u te senden 86 Epaphroditum 87 mijnen broeder, ende 88 mede-arbeyder, ende 89 mede-stryder, ende uwen 90 afgesondenen, ende 91 bedienaer mijnes nootdrufts: |
| 85 Namel. nu terstont met desen Sendt-brief. |
| 86 Siet van hem oock Phil. 4. vers 18. Sommige meynen dat hy de selve soude zijn die Epaphras genaemt wordt Colos. 1.7. ende 4.12. Philem. vers 23. maer dat is onseker. |
| 87 D. mijnen medebroeder, ende een Leeraer des Heyligen Euangeliums. |
| 88 Namel. in het werck van de verkondinge des Euangeliums. |
| 89 Namel. in den geestelicken strijdt tegen de vyanden des Euangeliums, met groote moeyte ende perijkel sijnes levens. |
| 90 Gr. Apostolon, welck woordt in het bysonder beteeckent eenen die van Christo selve beroepen ende uyt gesonden is, om het Euangelium te prediken door de geheele werelt. Galat. 1.1. Ephes. 4.11. maer hier wordt het breeder genomen in het gemeyn, voor een die van yemandt afgesonden is, om uyt sijnen name ofte voor hem yet uyt te richten: hy was vande Philippensen gesonden nae Roomen aen Paulum, om hem te brengen het gene sy tot sijn onderhoudt toegevoeght hadden. Ofte oock, uwen Leeraer: want alsoo wordt dit woordt oock somtijts genomen voor allerley Leeraer. Siet Rom. 16.7. 2.Cor. 8. vers 23. |
| 91 Waerom den Apostel hem soo noemt, wordt breeder verklaert cap. 4.18. |
| |
| 26 Dewijle hy zeer begeerich was 92 na u alle, ende zeer 93 beanghst was, om dat 94 ghy ghehoort haddet dat hy cranck was. |
| 92 D. om u alle weder te sien, ende by u te zijn. |
| 93 Het Griecksch woordt beteeckent een seer bekommerlicke verwachtinge van eenigh quaedt ofte leet, met groote benauwtheydt des herten. Siet Matth. 26.37. Marc. 14.33. |
| 94 Namel. ende wist dat ghy die hem soo lief ende weert hebt, daer over ten uytersten soudet bedroeft zijn. |
| |
| 27 Ende hy is oock cranck geweest 95 tot na by de doodt: maer Godt heeft hem 96 sijner ontfermt: ende niet alleen sijner, maer 97 oock mijner, op dat ick niet 98 droefheyt op 99 droefheyt en soude hebben. |
| 95 D. alsoo dat hy in groot perijkel is geweest, dat hy soude aen die sieckte gestorven zijn. |
| 96 D. heeft hem uyt genade by het leven behouden, ende tot gesontheyt weder gebracht. |
| 97 Namel. alsoo ick houde de genade die hem geschiet is, als ofse my selve gedaen ware, om de hulpe die ick van hem hebbe. |
| 98 Namel. om de doot van so een treflick Leeraer ende dienstigh instrument in de Kercke Godts. |
| 99 N. die my in dese banden van de vyanden des Euangeliums dagelicks aengedaen wordt. |
| |
| 28 So hebbe ick dan hem 100 te spoediger gesonden, op dat ghy hem siende wederom u soudet verblijden, ende ick 1 te min soude droevich zijn. |
| 100 Namel. soo haest hy weder gesont is geworden. Ofte, te vlijtiger, te neerstiger. |
| 1 Namel. gelijck ick ben geweest, als ghy uwen getrouwen Leeraer so lange hebt moeten ontbeeren. |
| |
| 29 Ontfanght hem dan 2 in den Heere, met alle blijdschap, y ende houdt 3 de sulcke 4 in weerde. |
| 2 D. om des Heeren wille, wiens dienaer hy is: Ofte, niet met een wereltsche vreugde onthaelt, maer gelijck den Heere aengenaem is. |
| y 1.Cor. 9.14. Galat. 6.6. 1.Thes. 5.12. 1.Timoth. 5.17. Hebr. 13.17. |
| 3 D. die dienaers zijn des Euangeliums, ende voornamelick die soo getrouwe zijn, als hy ende Timotheus. |
| 4 Ofte, in eere: ofte, dierbaer. |
| |
| 30 Want 5 om het werck Christi was hy 6 tot na by de doodt gecomen, 7 [sijn] leven 8 niet achtende, op dat hy 9 het gebreck uwer bedieninge aen my vervullen soude. |
| 5 D. om het werck daer toe hem Christus beroepen hadde: ofte, het welck hy tot verbreydinge des rijcks Christi ende sijner eere aengenomen hadde. Waer door verstaen wordt, ofte in’t ghemeyn de dienst des woordts met al wat daer aenkleeft, ofte in ’t bysonder de dienst die hy den Apostel gedaen hadde, in het overbrengen van het gene de Philippensen hem gesonden hadden, ende die hy noch dede in hem te dienen in sijne banden: het welck alles oock streckte tot verbreydinge ende dienst des rijcks Christi. |
| 6 D. is in groot perijkel sijns levens geweest. Namel. ofte op die perijkeleuse reyse, ofte hier te Roomen, om dat hy my helpt ende dient in het Euangelium te verbreyden. |
| 7 Gr. sijne ziele. |
| 8 Het Griecx woordt beteeckent raedt nemen sonder op sijn ziele ofte leven te achten ofte letten. D. dat hy overleght hebbende wat hy behoorde te doen, sijn leven in perijkel te stellen, ofte sijnen dienst nae te laten, besloten ende raedt genomen heeft sijn leven liever te wagen. |
| 9 D. op dat dewijle ghy selve hier niet en condt tegenwoordigh zijn om my te dienen in mijne banden, hy in uwer aller plaetse het selve soude mogen doen. Gr. uw’ gebreck der bedieninge aen my. |
