Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
Vermaningen tot onderhoudinge van Godts geboden, sonder die eenichsins te veranderen, vers 1, etc. met voorstellinge soo vande straffen der ongehoorsamen, 3. als van den segen ende lof der gehoorsamen, 4. Verhael van het geven der wet, 9. wijtloopich ende eernstich verbodt van allerleye afgoderye door beelden ende gelijckenissen, met sware dreygementen, ende troostlicke beloften, 15. Verhael van Godts bysondere weldaden aen Israël bewesen, die hen tot gehoorsaemheyt behooren te bewegen, 32. Verordeninge van drie vry-steden aen dese zyde der Iordane, 41. Voor-rede vande volgende wederhalinge der Wetten Godes, 44. |
|
1 NU dan Israël; hoort nae de a insettingen ende nae de rechten, die ick ulieden leere te doen: op dat ghy levet, ende henen inkomet, ende ervet dat lant, dat u de HEERE, uwer vaderen Godt, geeft. |
| a Levit. 19.37. ende 20.8 ende 22.31. |
|
2 Ghy en sult tot dit woort, dat ick u gebiede, b niet toe doen, oock daer van niet afdoen: op dat ghy bewaret de geboden des HEEREN uwes Godts, die ick u gebiede. |
| b Ond. 12.32. Prov. 30.6. Apoc. 22.18. |
|
3 Uwe oogen die hebben gesien, wat Godt 1 om c Baal-Peor gedaen heeft: want alle man, die Baal-Peor na volchde, dien heeft de HEERE uwe Godt uyt het midden van u verdaen. |
| 1 D. om d’afgoderye met den Baal-Peor bedreven. And. tegen, van wegen, met. |
| c Num. 25.4. Ios. 22.17. |
|
4 Ghy daerentegen, die den HEERE, uwen Godt, aenhinget, ghy zijt heden alle levendich. |
5 Siet, ick hebbe u geleert de insettinge ende rechten, gelijck als de HEERE, mijn Godt, my geboden heeft: op dat ghy alsoo doet in ’t midden des lants, daer ghy nae toe gaet om dat te erven. |
6 Behoudtse dan, ende doetse; want 2 dat sal uwe wijsheyt ende u verstant zijn voor de oogen der volckeren: die alle dese insettingen hooren sullen, ende seggen; 3 Dit selve groote volck alleen, is een wijs ende verstandich volck. |
| 2 D. dit sult ghy voor de ware wijsheyt ende kloekcheydt houden, ende daer van onder de omliggende volcken openbare professie doen: waer by ick alsoo sal wercken, dat se u alleen voor een recht wijs ende kloeck volck sullen houden. |
| 3 And. immers, ofte, gewisselijck, is dit groote volck, etc. |
|
7 d Want wat groot volck isser, welck de Goden [soo] 4 nae by zijn; als de HEERE onse Godt, 5 soo dickwijls wy hem aenroepen? |
| d Deut. 20.19. |
| 4 D. Godtlicke genadige tegenwoordicheyt alsoo bewijsende met allerleye segeningen, ende bysonderlick met seer wonderlicke, gereede, ende krachtige hulpe in nooden ende swaricheden. |
| 5 Hebr. in al ons roepen tot hem: dat is, so dickwijls wy hem aenroepen: ofte, in alles, daerom wy hem aenroepen. |
|
8 Ende wat groot volck isser, dat [soo] rechtveerdige insettingen ende rechten heeft, als dese gantsche wet is, die ick heden 6 voor u aengesichte geve? |
| 6 And. u voorstelle. |
|
9 Alleenlick wacht u, ende bewaert uwe ziele 7 wel, dat ghy niet en vergetet de dingen, die uwe oogen gesien hebben; ende datse niet van u herte en wijcken, alle de dagen uwes levens: ende ghy sultse e uwen kinderen, ende uwen kints-kinderen bekent maken. |
| 7 Hebr. seer: ende alsoo vers 15. etc. |
| e Ond. 6.7. ende 11.19. |
|
10 Ten dage als 8 ghy voor het aengesichte des HEEREN uwes Godts aen Horeb stondet; als de HEERE tot my seyde; Vergadert my dit volck, ende ick salse mijne woorden doen hooren, die sy sullen leeren, om my te vreesen alle de dagen, die sy op den aerdbodem sullen leven, ende sullense hare kinderen leeren; |
| 8 Dit moetmen in ’t gros verstaen van ’t gantsche volck Israëls: want de gene die te dier tyt aen den berch Horeb stonden, waren nu al verstorven, bov. cap. 2.14, 15, 16. hoewel ’t gelooflick is, datter van de tegenwoordichlick levende, die doe jonck waren, mede by hare vaderen aen den berch Horeb, gestaen hebben. |
|
11 Ende ghyliederen naederdet ende stondet beneden dien berch; f (die berch nu brandde van vyer, tot aen het 9 midden des hemels; daer was duysternisse, wolcken, ende donckerheyt.) |
| f Exod. 19.18. |
| 9 Hebr. tot aen ’t herte des Hemels. Dat is, midden in de lucht. Alsoo in ’t herte van de zee. Exod. 15.8. Prov. 23.34. ende 30.19 item, in ’t herte der eycke. 2.Sam. 18.14. in ’t herte der aerde. Matth. 12.40. |
|
12 So sprack de HEERE tot u uyt het midden des vyers: ghy hoordet de stemme der woorden, maer ghy en saecht geene 10 gelijckenisse, 11 behalven de stemme. |
| 10 T.w. waer door Godt soude afgebeeldet zijn. |
| 11 D. maer hoordet alleen de stemme. |
|
13 Doe verkondichde hy u sijn verbont, dat hy u geboodt te doen, de tien 12 Woorden, ende schreefse op twee steenen tafelen. |
| 12 D. geboden. |
|
14 Oock geboodt my de HEERE ter selver tijt, dat ick u insettingen ende rechten leeren soude: op dat ghy die dedet in dat lant, nae het welcke ghy doortreckt om dat te erven. |
15 Wacht u dan wel 13 voor uwe zielen: (want ghy hebt geene gelijckenisse gesien, ten dage als de HEERE op Horeb uyt het midden des vyers tot u sprack.) |
| 13 D. ten besten van uwe zielen, draecht goede sorge voor uwe zielen. Verg. Ios. 23.11. Ier. 17.21. Mal. 2. 15, 16. |
|
16 Op dat ghy 14 u niet en verdervet, ende maket u yet gesnedens, de gelijckenisse van 15 eenich beelt: de gedaente van man ofte wijf; |
| 14 And. het niet en verdervet. |
| 15 Verstaet, tot eenich Religieus ofte Godts-dienstich gebruyck. want dit gaet het burgerlick, noodich, ende matich gebruyck van schilderyen, statuen, caerten, munten, etc. niet aen, nochte oock den cieraet des Tabernakels, dien de Heere selfs bevolen heeft. |
|
17 De gedaente van eenich beest, dat op der aerden is; de gedaente van eenigen gevleugelden vogel, die 16 door den hemel vliegt. |
| 16 D. door, ofte inde lucht. |
|
18 De gedaente van yet, dat op den aerdbodem kruypt; de gedaente van eenigen visch, die in ’t water is onder de aerde. |
19 Dat ghy oock uwe oogen niet op en heffet nae den hemel, ende aensiet de Sonne, ende de Mane, ende de sterren, des hemels gantsche heyr; ende wordet aengedreven, dat ghy u voor die buyget, ende haer dienet: 17 dewelcke de HEERE uwe Godt allen volcken onder den gantschen hemel heeft uytgedeylt. |
| 17 D. om datse geen Godt, maer Godts schepselen zijn, die hy tot een gemeyn gebruyck ende dienst der menschen geschapen heeft. |
|
20 Maer u lieden heeft de HEERE aengenomen, ende uyt den 18 yser-oven, uyt Egypten, uytgevoert: op dat ghy hem 19 tot een g erfvolck soudet zijn, gelijck het te desen dage is. |
| 18 Verstaet, eenen smelt-oven, ofte, smelt-ketel, daer men yser in smelt. Siet 1.Reg. 8.51. Egypten wort daer by vergeleken, van wegen de benautheyt ende de elende, die Israël aldaer uytgestaen ende geleden hadde. |
| 19 Siet Exo. 19.5. Tit. 2.14. |
| g Exod.19.5. |
|
21 20 Oock h vertoornde sich de HEERE over my, om ulieder woorden: ende hy swoer, dat ick over de Iordane niet soude gaen, ende dat ick niet soude komen in dat goede lant, dat de HEERE, uwe Godt, u ter erffenisse geven sal. |
| 20 Siet bov. cap. 1. vers 37 |
| h Ond. 1.37. ende 3.26 ende 31.2. ende 34.4. |
|
22 Want ick sal in dit lant sterven; ick en sal over de Iordane niet gaen: maer ghy sulter overgaen, ende dat selve goede lant erven. |
23 Wacht u, dat ghy’t verbont des HEEREN uwes Godts, ’t welck hy met u 21 gemaeckt heeft, niet en vergetet: dat ghy u een 22 gesneden beelt soudet maken, de gelijckenisse van yets, dat de HEERE uwe Godt u 23 verboden heeft. |
| 21 Siet Genes. 15. op versen 17, 18. |
| 22 Ofte, gegraven |
| 23 Hebr. geboden heeft. van dit gebruyck deses woorts. Siet Lev. 4. op vers 2 ende bov. cap. 2.36. |
|
24 Want de HEERE uwe Godt die is een i verteerende 24 vyer, k een 25 yverich Godt. |
| i Ond. 9.3. Hebr. 12.29. |
| 24 Godt wort vergeleken by een vyer, van wegen sijnen haet ende schrickelicken toorn tegens de sonde, ende den sondaer, die hy met tijdelicke, ende insonderheyt eeuwige straffen (so hy ongeloovich ende onboetveerdich blijft) vervolgt ende verteert, gelijck een aengesteken ende brandende vyer seer sterck doordringt, ende alles, wat brandelick is, wijt ende zijt verteert. siet onder cap. 9.3. ende 32.22. Psal. 21.10. ende 78.21. Ies. 33.14, etc. Ierem. 4.4. Hebr. 12.29. |
| k Exod. 20.5. ende 34.14. Ond. 5.9. ende 6.16. |
| 25 Die jaloers is, alleen als Godt wil gekent ende ge-eert zijn, ende geenen medegenoot neffens sich, die eere toestaet. (Ies. 42.8. ende 48.11.) houdende sterck ende vyerichlick over alles, wat sijne eere aengaet, ende vyantlick hatende alles wat daer tegens strijdt. |
|
25 Wanneer ghy nu kinderen ende kindts kinderen gewonnen, ende in den lande 26 out geworden sult zijn; ende u sult verderven, dat ghy gesnedene beelden maeckt, de gelijckenisse van 27 eenich dinck; ende doet dat 28 quaet is inde oogen des HEEREN uwes Godts, om hem tot toorn te verwecken: |
| 26 Dat is, lange gewoont sult hebben. |
| 27 Siet bov. vers 16, 17, 18, 19. ende Exo. 20. op vers 4. |
| 28 D. dat hem mishaecht, ofte qualick bevalt. |
|
26 So roep ick heden den 29 hemel ende de aerde tot getuygen tegens ulieden, dat ghy 30 voorseker haest sult omkomen van dat lant, daer ghy over de Iordane nae toetreckt, om dat te erven: ghy sult uwe dagen daer in niet verlengen, maer 31 gantschelick verdelgt worden. |
| 29 D. alle Hemelsche ende aerdsche schepselen. Dit is eene maniere van spreken, waer door de onvernuftige schepselen tegens den mensche, vermits verstocktheyt ende ongevoelicheyt, worden ingevoert, om hem door natuerlicke redenen die hy in ’t aenschouwen ende gebruycken van dien behoort te betrachten, van sijne hartneckicheyt ende ondanckbaerheyt tegen den machtigen ende goedigen Godt aen te klagen ende t’ overtuygen. Siet onder cap. 30.19 ende 31.28 ende verg. onder cap. 32.1. Ies. 1.1. Mich. 6.2. |
| 30 Hebr. omkomende omkomen. |
| 31 Hebr. verdelgt wordende verdelgt worden. |
|
27 Ende de HEERE sal u l verstroyen onder de volcken: ende ghy sult 32 een kleyn volcxken in getale overblijven onder de Heydenen, daer de HEERE u henen leyden sal. |
| l Ond. 28.62, 64 |
| 32 Hebr. lieden van getale, dat is, die haest getelt sijn. siet Genes. 34.30. |
|
28 Ende aldaer sult ghy Goden dienen die m ’s menschen handen werck zijn: hout ende steen, die niet en sien, noch hooren, noch eten, noch riecken. |
| m Psal. 115.4. ende 135.15. |
|
29 Dan sult ghy van daer den HEERE uwen Godt soecken, ende vinden: als ghy hem soecken sult met u 33 gantsche herte, ende met uwe gantsche ziele. |
| 33 Siet ond. cap. 6 op vers 5. |
|
30 Wanneer ghy in angst sult zijn, ende u 34 alle dese dingen sullen treffen; in ’t laetste der dagen, 35 dan sult ghy wederkeeren 36 tot den HEERE uwen Godt, ende sijne stemme gehoorsaem zijn. |
| 34 Hebr. alle dese woorden, ofte, saken sullen vinden: Siet gelijcke maniere van spreken ond. 31.17. ende 1.Sam. 23.17. verstaet die voorgeseyde elenden. Siet bov. versen 26, 27. |
| 35 Dit (als oock het voorgaende vers) schijnt eene prophetie te zijn van de bekeeringe der Ioden. Vergel. ond. cap. 30.1, 2, 3, etc. Hos. 13.5. And. ende ghy u bekeeren sult tot den Heere uwen Godt etc. ende dan in’t volgende vers so en sal hy u niet verlaten, etc. |
| 36 And. tot den Heere uwen Godt toe: Siet hier van Ioël 2. op vers 12. |
|
31 Want de HEERE uwe Godt is een barmhertich Godt; hy en sal u niet verlaten, noch u verderven: ende hy sal ’t verbont 37 uwer vaderen, dat hy hen gesworen heeft, niet vergeten. |
| 37 D. met uwe vaderen opgerecht, als de volgende woorden aenwijsen. |
|
32 Want, vraegt doch nae de voorige dagen, die voor u geweeest zijn, van dien dage af, dat Godt den mensche op der aerden geschapen heeft, van ’t 38 [een] eynde des hemels, tot aen het [ander] eynde des hemels; oft alsulck een groot dinck geschiet ofte gehoort zy, als dit? |
| 38 D. in de gantsche werelt, die onder den Hemel gelegen is, van ’t een eynde der werelt tot het ander, alsoo onder 30.4. Matth. 24.31. Marc. 13.27. |
|
33 Oft een volck gehoort hebbe de stemme Godes, sprekende uyt het midden des vyers, gelijck als ghy gehoort hebt, ende zy levendich gebleven? |
34 Ofte, of Godt versocht heeft te gaen om sich een volck uyt het midden eenes volcx aen te nemen, door 39 versoeckingen, door teeckenen, ende door wonderen, ende door 40 strijt, ende door eene stercke hant, ende door eenen uytgestreckten arm, ende met groote 41 verschrickingen: nae al ’tgene, dat de HEERE uwe Godt ulieden voor uwe oogen in Egypten gedaen heeft. |
| 39 Door de welcke Pharao versocht wert, of hy Israël soude laten trecken: ende Israël, oft sy haren Godt souden vertrouwen. Siet van het woort, versoecken, Genes. 21. op vers 1. |
| 40 Soo tegen Pharao, dien Godt met sijn gantsch heyrleger in de roode zee gestort ende verdelgt heeft, als tegen Sihon, ende Og, de Koningen der Amoriten. |
| 41 Die eerst over d’ Egyptenaren, ende daer na over andere volcken gekomen zijn. Siet Exod. 23.27. ende bov. cap. 2.25. ende ond. cap. 34.12. And. verschrickelickheden, dat is, schrickelicke daden. |
|
35 U is het getoont, op dat ghy wetet, dat de HEERE 42 die Godt zy: daer en is niemant meer n 43 dan hy alleen. |
| 42 D. alleen de ware Godt zy, als de volgende woorden uytwijsen. |
| n Ond. 32.39. Ies. 45.5, 18, 22. Marc. 12. 29, 32. |
| 43 Ofte, behalven hy alleen, buyten hem alleen. |
|
36 44 Van den hemel heeft hy u sijne stemme laten hooren, om u te onderwijsen: ende 45 op der aerde heeft hy u sijn groot vyer laten sien, ende ghy hebt sijne woorden uyt het midden des vyers gehoort. |
| 44 D. uyt de lucht. |
| 45 T.w. op den berch Sinai. |
|
37 Ende om dat hy uwe vaderen lief hadde, ende 46 haer zaet nae hen verkoren hadde; so o heeft hy u 47 voor sijn aengesichte door sijne groote kracht uyt Egypten uytgevoert: |
| 46 Hebr. sijn zaet nae hem: dat is, eens yederen zaet nae hem. |
| o Exod. 13.3, 9, 14. |
| 47 And. met sijn aengesichte, dat is, sijne tegenwoordicheyt sonderlinge betoonende door de wolcken-columne ende vyer-columne, ende u steets als onder sijne oogen hebbende, om u over al te geleyden. Vergel. Exod. 13.21. ende 14.19, 20. |
|
38 Om volcken, die grooter ende machtiger waren, als ghy, voor u aengesichte uyt de besittinge te verdrijven: om u in te brengen, dat hy u haerlieder lant ter erffenisse gave, als het te desen dage is. |
39 So sult ghy heden weten, ende 48 in u herte hervatten; dat de HEERE die Godt is, boven in den hemel, ende onder op der aerden, niemant meer. |
| 48 D. indachtig zijn ende behertigen. |
|
40 Ende ghy sult houden sijne insettingen, ende sijne geboden, die ick u heden gebiede, op dat het u ende uwen kinderen na u wel gae: ende op dat ghy de dagen verlenget in den lande, dat de HEERE uwe Godt u geeft, 49 voor altoos. |
| 49 Verstaet, met conditie van gehoorsaemheyt. Vergel. bov. versen 26. 27. Hebr. alle de dagen. Welcke woorden oock konnen gevoecht worden in ’t begin van ’t vers: houdt alle de dagen, te weten, uwes levens, altijt. |
|
41 p Doe 50 scheydde Mose drie steden uyt, aen dese zijde der Iordane, tegen den opganck der Sonne: |
| p Num. 35.6, 14. |
| 50 Volgens Godts bevel. Num. 35.14. |
|
42 Op dat daer henen vloode de dootslager, die sijnen naesten onwetende doot slaet, dien hy 51 van gisteren [ende] eergisteren niet en hatede: dat hy in eene van dese steden vloode, ende levendich bleve: |
| 51 D. van te vooren. |
|
43 q 52 Bezer, inde woestijne, in ’t effen lant, 53 voor de Rubeniten: ende Ramoth in Gilead, voor de Gaditen, ende Golan in Basan, voor de Manassiten. |
| q Ios. 20.8. |
| 52 Siet Gen. 6. op vers 12. |
| 53 Hebr. voor den Rubenijt, ende soo in ’t volgende. And. van, of der. ende soo in ’t volgende. |
|
44 Dit is nu de wet, die Mose den kinderen Israëls voor stelde. |
45 54 Dit zijn de 55 getuygenissen, ende de insettingen, ende de rechten, die Mose sprack tot de kinderen Israëls, als sy uyt Egypten waren uyt getogen. |
| 54 Verstaet, die in de volgende capittelen verhaelt worden. |
| 55 Verstaet Godts heylige leere, getuygende van sijn wesen, wille, ende wercken. Siet ond. 6.17. ende Psal. 19.8, etc. |
|
46 Aen dese zijde van de Iordane, in het dal tegen over 56 Beth-Peor, inden lande Sihons, des Conincx der Amoriten, die te Hesbon woonde: welcken Mose r sloech, ende de kinderen Israëls, als sy uyt Egypten waren uyt getogen. |
| 56 Siet bov. cap. 3. op vers 29. |
| r Num. 21.24. Bov. 1.4. |
|
47 Ende sijn lant in besittinge genomen hadden; daer toe het lant van s Og, Coninck van Basan; twee Coningen der Amoriten, die aen dese zijde van de Iordane waren, tegen der Sonnen opganck. |
| s Num. 21.33. Bov. 3.3. |
|
48 Van Aroër af, dat aen den 57 oever der beke Arnon is, tot aenden berch 58 Sion, welcke is Hermon. |
| 57 Hebr. aen de lippe. Siet Genes. 41. op vers 3. |
| 58 Siet bov. cap. 3.9. |
|
49 Ende al ’t vlacke velt aen dese zijde der Iordane, nae ’t oosten, tot aen de 59 Zee des vlacken veldes, onder 60 Asdoth Pisga. |
| 59 Verstaet, de doode zee, ofte sout-zee. Siet Genes. 14. op vers 3. |
| 60 Siet bov. cap. 3. op vers 17. |