Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
Murmureringe des volcx tegens Mose, ende Aaron, vers 1, etc. Wat van Mose, Aaron, Iosua, ende Caleb gedaen is, om die te stillen, 5. Wat daer op gevolgt is, ten aensien soo wel van het volck, dat in sijne boosheyt volherdde, als van Godt, die het dreychde uyt te roeyen, 10. Mose bidt voor ’t selve, 13. Hy wort verhoort, 20. doch met conditie, dat de murmureerders in het lant van Canaan niet en souden komen, hen gebiedende te rugge te keeren nae de woestijne, 21. Breeder uytinge der straffe tegen de murreerders, met aenwijsinge van haren ouderdom, ende uytneminge der gener, die van dese straffe vry souden zijn, 35. ende de historie der gener die niet wederkeeren en wilden, maer het lant van Canaan stracx innemen, 39. |
|
1 DOe 1 verhief haer de geheele vergaderinge, ende sy hieven hare stemme op: ende het volck weende in die selve nacht: |
| 1 Hebr. doe verhief de gantsche vergaderinge, ende gaven hare stemme. |
|
2 Ende alle de kinderen Israëls murmureerden 2 tegen Mose, ende tegen Aaron: ende de geheele vergaderinge seyde tot hem; Och of wy in Egypten-lant gestorven waren, ofte, och of wy in dese woestijne gestorven waren! |
| 2 Ende volgens tegens Godt selve, wiens dienaers sy waren. |
|
3 Ende 3 waerom brengt ons de HEERE nae dat lant, dat wy 4 door het sweert vallen, [ende] onse wijven, ende onse kinderkens 5 ten roove worden? soudet ons niet goet zijn nae Egypten weder te keeren? |
| 3 Het schijnt dat sy Godt beschuldigen willen van onbedachtsaemheyt, als of hy niet en versinde, wat hy voorgenomen hadde: ofte van ontrouwe, als of hy niet en wilde doen dat hy voorgenomen hadde: ofte, van onvermogen, als of hy niet en konde. |
| 4 Siet Levit. 26. op vers 7. |
| 5 T.w. onsen vyanden, den Canaaniten. |
|
4 Ende sy seyden 6 d’ een tot den anderen; Laet ons een hooft 7 opwerpen, ende weder keeren nae Egypten. |
| 6 Hebr. de man tot sijnen broeder. |
| 7 Hebr. Setten, stellen. maken. |
|
5 Doe 8 vielen Mose, ende Aaron op hare aengesichten, voor het aengesichte vande gantsche Gemeynte der vergaderinge der kinderen Israëls. |
| 8 T.w. om het volck te bidden, datse van haer quaet voornemen souden afstant doen, ende niet wederkeeren nae Egypten; ofte, om Godt aen te roepen, soo wel voor het volck, dat hy het bekeeren soude, als voor hen selven, dat hyse uyt het tegenwoordich gevaer verlossen wilde. |
|
6 Ende Iosua de sone Nun, ende Caleb de sone Iephunne, zijnde van de gene, die dat lant verspiedt hadden, 9 scheurden hare kleederen. |
| 9 Siet van de verscheuringe der kleederen in tijt van groote droeffenisse, ende verslagentheyt, Genes. 37. op vers 29. |
|
7 Ende sy spraken tot de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls, seggende: Het lant, door het welcke wy getrocken zijn, om het selve te verspieden, is een 10 uytermaten goet lant. |
| 10 Hebr. seer seer goet. Siet de verdobbelinge van het woort seer, oock Genes. 17. versen 2, 6, 20. Ezech. 16.13. |
|
8 11 Indien de HEERE een welgevallen aen ons heeft, so sal hy ons in dat lant brengen, ende sal ons dat geven: een lant het welcke van melck ende honich is vloeyende. |
| 11 D. so wy de gunste des HEEREN door een goddeloos, ende wederspannich wesen, van ons niet af en keeren. Siet het begin van het volgende vers. |
|
9 Alleen en zijt tegen den HEERE niet wederspannich, ende en a vreeset ghy niet het volck deses lants, want 12 sy zijn ons broot: hare 13 schaduwe is van hen geweken, ende 14 de HEERE is met ons; en vreeset haer niet. |
| a Deuter. 20.3. |
| 12 D. so lichtelicken sullen sy van ons verdaen worden, als het broot van een gesont mensche in de mont gekauwt, ende in de mage verteert wort, verg. Deut. 31. op 17. |
| 13 D. beschuttinge. Alsoo Psal. 91.1. Ies. 25.4. Ierem. 48.45, etc. |
| 14 T.w. met sijne vaderlicke gunste, vlijtige voorsichticheyt, ende krachtigen bystant. Siet Gen. 21. op vers 22. ende 26. op vers 24. |
|
10 Doe seyde de gantsche vergaderinge, datmense met steenen steenigen soude: maer de 15 Heerlickheyt des HEEREN verscheen inde Tente der t’samen-komste, voor alle de kinderen Israëls. |
| 15 T.w. door het teecken van de wolcke, inde welcke Godt gewoon was den Israëliten seer heerlick te verschijnen. Exod. 16.7, 10. ende 24.15, 16. ende 40.34. ende Lev. 9. op vers 6. 2.Chron. 5.14. |
|
11 Ende de HEERE seyde tot Mose: Hoe lange sal my dat volck tergen? ende hoe lange sullense 16 aen my niet gelooven, door alle teeckenen, die ick in het midden van hen gedaen hebbe? |
| 16 D. op my niet vertrouwen, geen acht gevende op alle de wonderwercken, met de welcke ick mijne kracht, ende weldadicheyt onder hen overvloedelick bewesen hebbe. |
|
12 Ick sal ’t met pestilentie slaen, ende ick sal ’t 17 verstooten: ende ick sal u tot een grooter, ende stercker volck maken, dan dit is. |
| 17 Verstaet dit niet als eene volle beslotene sententie, maer als een conditioneel dreygement, het welcke de Heere sijnen knecht Mosi heeft willen voorhouden, om sijnen yver ende sijne voorbiddinge, tot het welvaren des volcx, te ontsteken: sulcx dat dese woorden niet en beteeckenen, wat Godt in sijnen onveranderlicken raet besloten hadde, maer de straffe, die de Israëliten verdient hadden. |
|
13 Ende Mose seyde tot den HEERE: b So sullen ’t 18 de Egyptenaers hooren; want ghy door uwe kracht dit volck uyt het midden van hen hebt doen optrecken. |
| b Exod. 32.12. |
| 18 De redenen, die Mose gebruyckt om voor het volck te bidden, zijn drie. De eerste is genomen van de vyanden Godes ende sijns volcx, die de eere Godes, so hy sijn volc uytroeyde, souden schenden, in dit Vers, ende de volgende 14, 15, 16. De tweede, vande natuere, ende ’t genadige verbont Godts vers 17, 18. De derde, van de voorgaende weldaden, ende exempelen der Goddelicker genade aen dien volcke seer dickwijls bewesen vers 19. |
|
14 Ende sy sullen seggen tot de inwoonderen deses lants, 19 [die] gehoort hebben, dat ghy, HEERE, in het midden deses volcks zijt: dat ghy, HEERE, 20 ooge aen ooge gesien wort, dat uwe wolcke over hen staet, ende c ghy in een wolcken-colomne voor haer aengesichte gaet des daechs, ende in een vyer-colomne des nachts: |
| 19 Dit woordeken wort hier ingevoegt uyt het volgende 15. vers |
| 20 D. oogenschijnelick, ende seer gemeynsamelick. Verg. Genes. 32. op vers 30. Exod. 33. op vers 11. bov. 12. op vers 8. Deut. 5. op vers 4. 1.Reg. 22. op vers 19. |
| c Exod. 13.21. ende 30.21. |
|
15 Ende soudet ghy dit volck 21 als eenen eenigen man dooden? so souden de Heydenen, die 22 u geruchte gehoort hebben, spreken, seggende: |
| 21 D. het geheele volck, als of het maer een mensche en ware. Alsoo Iud. 6.16. |
| 22 Hebr. u gehoor gehoort hebben. |
|
16 d Omdat de HEERE dit volck niet en konde brengen in dat lant, het welck hy hen gesworen hadde; so heeft hyse geslacht inde woestijne. |
| d Deut. 9.28. |
|
17 Nu dan laet doch de 23 kracht des HEEREN groot werden: gelijck als ghy gesproken hebt, seggende; |
| 23 Om by sijne gerechticheyt oock sijne barmherticheyt te voegen. |
|
18 De e HEERE is 24 lanckmoedich, ende groot van weldadicheyt, vergevende de ongerechticheyt, ende overtredinge, 25 die [den schuldigen] geensins onschuldich houdt, 26 f besoeckende de ongerechticheyt der vaderen aen den kinderen, in het 27 derde, ende in het vierde [lidt]. |
| e Exo. 34.6. Psal. 86.15. ende 103.8. ende 145.8. Ionae 4.2. |
| 24 Hebr. lanck van toornicheden. Siet Exod. 34. op vers 6. |
| 25 By de barmherticheyt Godts wort oock sijne gerechticheyt gevoecht, om datse in hem onverscheydelick zijn: om welcke oorsake Mose niet simpelick en begeert genade, maer alsoo dat Godes gerechticheyt oock eenige plaetse soude hebben, op dat hy in het oordeelen ende straffen, sijner barmherticheyt soude gedachtich wesen. Siet Exod. 34.7. Ierem. 30.11. Nah. 1.3. |
| 26 Siet Genes. 21. op vers 1. ende Exo. 20.5. |
| f Exo. 20.5. ende 34.7. Deut. 5.10. |
| 27 Hebr. aen de derde, ende aen de vierde. T.w. nakomelingen van den stam af gerekent zijnde. |
|
19 Vergeeft doch de ongerechticheyt deses volcks, nae de grootte uwer goedertierentheyt: ende gelijck als ghyse desen volcke, van Egyptenlant af tot hier toe, vergeven hebt. |
20 Ende de HEERE seyde: Ick hebbese vergeven nae uwen woorde. |
21 Doch sekerlick [Soo waerachtich als] ick leve: so sal de gantsche aerde met de 28 heerlickheyt des HEEREN vervult worden. |
| 28 Verstaet de gerechticheyt ende kracht des HEEREN, die tot sijner eere op den gantschen aerdbodem voor alle menschen soude bekent gemaeckt worden. |
|
22 Want alle de mannen, die gesien hebben mijne heerlickheyt, ende mijne teeckenen, die ick in Egypten, ende in de woestijne gedaen hebbe; ende my nu 29 tien malen versocht hebben, ende mijne stemme niet en zijn gehoorsaem geweest; |
| 29 D. dickwijls: een seker getal voor een onseker. Siet Gen. 31. op vers 7. ende Levit. 26. op vers 8. |
|
23 30 So sy het lant, het welcke ick haren vaderen gesworen hebbe, sien sullen! g Ia geene van die my getergt hebben, en sullen dat sien. |
| 30 D. sy en sullen ’t niet sien, gelijck de laetste woorden van dit vers uytdruckelick verklaren, verstaet dan hier op, om den sin te vollen: ick en sal niet leven, ofte yet anders. Want hier wort van Godt menschelicker wijse gesproken, om dat het by den Hebreen gebruyckelick was, in het eedsweeren de uytkomste, ofte den wensch, somen qualick swoer, te verswijgen. Verg. Genes. 14. op vers 23. Sulcke maniere van sweeren wort elders oock Gode toegeschreven, als ond. vers 28, ende 35. ende cap. 32. vers 11, 12. Deuter. 1.35. 2.Reg. 9.26. Psal. 89.36. |
| g Deut. 1.35, 36. |
|
24 Doch h 31 mijn knecht Caleb, om dat een ander geest met hem geweest is, 32 ende heeft volherdt my na te volgen: so sal ick hem brengen tot het lant, in het welcke hy gekomen was, ende sijn zaet sal het erffelick besitten. |
| h Ios. 14.8, 9. |
| 31 Iosua wort hier niet genaemt, om dat Godt dese sententie uytspreeckt over het volck, dat in ’t leger was, al waer Caleb hem onthielt, maer Iosua was by Mose ende Aaron, by de Tente der t’ samenkomste, daerom en wort hy oock niet gerekent, nochte verwesen met het volck dat in ’t leger was.(gelijck hy oock uytdruckelick genoemt wort vers 30.) alsoo zijn oock hier Mose, ende Aaron uytgenomen, overmits sy met dat volck niet gesondigt en hadden, hoewelse om eene andere particuliere oorsake, die hier na verklaert wort cap. 20. vers 12. mede buyten het lant gestorven zijn. |
| 32 Hebr. ende heeft vervult achter my [te gaen] dat is, heeft my gestadelick, trouwelick, ende met een oprecht herte gehoorsaemheyt bewesen. Alsoo Deuter. 1.36. 1.Reg. 11.6. |
|
25 De Amalekiten nu, ende de Canaaniten woonen 33 in dat dal: wendet u morgen, ende maket uwe reyse nae de woestijne, op den wech nae de 34 Schelf-Zee. |
| 33 T.w. op de andere zijde van dat geberchte in de leechte. Hier mede werden de Israëliten gewaerschout van het perijckel, dat hen aenstaende was, sose voort trocken, om datse aen de palen harer vyanden gekomen waren, die op hen wachteden, ende die sy niet en souden kunnen overwinnen, om dat Godt met hen niet en was. Siet ond. vers 43. |
| 34 And. biesen-zees, ofte, riedt-zee. Verstaet de Roode-zee, die alsoo genoemt wort, om de menichte der biesen, die daer in, ende voornemelick aen den oever der selver wiessen. Siet van dese zee oock ond. 21.4. Psal. 106.7, 19, 22. ende 136.13. Hebr. der schelfzee. |
|
26 Daerna sprack de HEERE tot Mose, ende tot Aaron, seggende: |
27 35 Hoe i lange sal [ick] by dese boose vergaderinge zijn, die tegen my zijn murmurerende? ick hebbe gehoort de murmureringen der kinderen Israëls, daermede sy tegen my zijn murmurerende. |
| 35 Siet gelijcke maniere van spreken. Matth. 17.17. And. hoe lange sal ick dese boose vergaderinge [verdragen, ofte vergeven] die tegen my, etc. ofte, hoe lange sal ick dese boose vergaderinge verdragen, ofte vergeven], die tegen my, etc. ofte, hoe lange sal ick dese boose vergaderinge, die tegen my is murmurerende, [ende] de murmureringe der kinderen Israëls, daer mede etc. hooren? |
| i Psal. 106.26. |
|
28 Segt tot hen; k [Soo waerachtich als] ick leve, spreeckt de HEERE, 36 indien ick u lieden soo niet en doe, gelijck als ghy in mijne ooren 37 gesproken hebt! |
| k Num. 26.65. ende 32.18. |
| 36 Siet bov. op vers 23. |
| 37 Wat sy gesproken hebben, doe sy murmureerden, Siet bov. vers 2. |
|
29 Uwe l doode lichamen sullen in dese woestijne vallen; ende alle uwe 38 getelde nae u geheel getal, van twintich jaer out, ende daer boven, ghy die tegen my gemurmureert hebt: |
| l Deuter. 1.35. Hebr. 3.17. |
| 38 Siet van dese bov. cap. 1. vers 1, 2. etc. |
|
30 So ghy in dat lant komt, over ’t welcke ick 39 mijne hant opgeheven hebbe, dat ick u daer in soude doen woonen! m behalven Caleb de sone van Iephunne, ende Iosua de sone van Nun. |
| 39 De maniere van sweeren, die de menschen gebruycken, Godt tot getuyge nemende, nae den welcken sy de hant opsteken, wort Gode menschelicker wijse toegeschreven. Siet van dese maniere van sweeren Genes. 14. op vers 22. |
| m Ios. 14.6. |
|
31 Ende uwe kinderkens, daer van ghy seydet, Sy sullen ten roove worden, die sal ick daer in brengen, ende die sullen bekennen dat lant, ’t welcke ghy smadelick verworpen hebt. |
32 Maer u aengaende, uwe doode lichamen sullen in dese woestijne vallen. |
33 Ende uwe kinderen sullen gaen 40 weyden in dese woestijne, 41 veertich jaer, ende sullen 42 uwe hoereryen dragen: tot dat uwe doode lichamen verteert zijn in dese woestijne. |
| 40 Hebr. sullen zijn weydende, het Hebr. woort beteeckent schaepherderen te zijn, ofte, als schaepherderen met de kudde herwaert, ende derwaert om te sweven, om goede weyde te soecken. Waer mede verstaen wort een onseker, ende ongestadich leven op der aerde. Vergel. Iesai.38.12. |
| 41 T.w. hier in begrepen zijnde den tijt van haren uyt-tocht uyt Egypten, gelijck het blijckt ond. capit. 33.38. ende Deut. 1.3. ende 2.14. |
| 42 D. de straffen die ghy door uwe veelderleye geestelicke hoererye, ende afvallicheyt verdient hebt. De geestelicke hoererye is afgoden-dienst: van de welcke siet Exod. 34.15, 16. ende alhoewel dese kinderen de straffe harer ouderen leden, alsoo vele jaren door de woestijne dwalende, nochtans en was Godt niet onrechtveerdich, overmits sy oock hare menichvuldige sonden hadden, die straffe verdienden. |
|
34 Nae ’tgetal der dagen, in de welcke ghy dat lant verspiedt hebt, n veertich dagen, elcke dach voor elck jaer, sult ghy uwe 43 ongerechticheden dragen, 44 veertich jaer: ende sult gewaer worden, 45 mijne afbrekinge. |
| n Psal. 95.10. |
| 43 D. de straffe uwer ongerechticheden. Siet Genes. 4. op Vers13. |
| 44 Zijnde daer onder begrepen den tijt, die nu voor-by was, tsedert datse uyt Egypten getogen waren: Siet bov. op vers 33. |
| 45 Dit kanmen verstaen ten aensien van Godt, die om hare langduerige wederspannicheyt van haer soude wijcken, ofte ten aensien van ’t volck, dat van Godt afwijckende, de selve straffe verdient hadde. |
|
35 Ick de HEERE hebbe gesproken 46 ; So ick dit dese gantsche boose vergaderinge der gener, die sich tegen my versamelt hebben, niet en doe! sy sullen in dese woestijne, te niete worden, ende sullen daer sterven. |
| 46 Siet bov. op vers 23. |
|
36 Ende die mannen die Mose gesonden hadde, om dat lant te verspieden, ende weder gekomen zijnde de gantsche vergaderinge tegen hem hadden doen murmureren, een quaet geruchte over dat lant voortbrengende; |
37 Die selve mannen, die een quaet geruchte van dat lant voortgebracht hadden, p 47 storven door eene 48 plage 49 voor het aengesicht des HEEREN. |
| p 1.Corinth. 10.10. Iudae 5. |
| 47 And. sullen sterven. |
| 48 Sommige verstaen dese plage van de pestilentie, gedreygt bov. vers 12. Andere, van ene haestige ende snelle doot, uyt de tegenstellinge van Iosua, ende Caleb, de welcke levendich bleven. ond. vers 38. |
| 49 D. Godt de Heere hadde op een seltsame maniere sijn oordeel tegen hen uytgevoert, als of hy tot dien eynde opentlick op den richterstoel geseten hadde. |
|
38 Maer Iosua de sone Nun, ende Caleb de sone Iephunne bleven levende vande mannen, die henen gegaen waren, om het lant te verspieden. |
39 Ende Mose sprack dese woorden tot alle de kinderen Israëls: Doe treurde het volck seer. |
40 Ende sy stonden des morgens vroech op, ende klommen op 50 de hoochte des berchs, seggende; Siet hier zijn wy, ende wy sullen optrecken tot de plaetse, die de HEERE geseyt heeft; want 51 wy hebben gesondiget. |
| 50 Hebr. hooft. |
| 51 Dit en is geene oprechte belijdenisse, nochte leetschap geweest, dewijle die hen niet recht en bekeeren, die van een quaet ophoudende, in een ander vervallen, gelijck dese Israëliten deden: want sy wel ophielden van murmureeren, maer wilden daerna, tegen het bevel de HEEREN, het lant van Canaan innemen. |
|
41 Maer Mose seyde; q Waerom overtredet ghy alsoo 52 het bevel des HEEREN? want dat en sal geenen voorspoet hebben. |
| q Deuter. 1.41. |
| 52 Hebr. mont. verstaet ’t bevel Godts, van het welcke siet bov. vers 25. |
|
42 Trecket niet op; want de HEERE en sal in 53 het midden van u niet zijn, op dat ghy niet geslagen en wert, voor het aengesicht uwer vyanden. |
| 53 T.w. met sijn hulpe, ende bystant. |
|
43 Want de Amalekiten, ende de Canaaniten zijn daer voor u aengesichte, ende ghy sult door het sweert vallen: want om dat ghy u afgekeert hebt van den HEERE, so en sal de HEERE met u niet zijn. |
44 Nochtans 54 poogden sy vermetelick, om op de hoochte des berchs te klimmen: maer de Arke des verbonts des HEEREN, ende Mose, en scheydden niet uyt het midden des legers. |
| 54 Het Hebr. woort beteeckent, met eenen stouten moet, ende groote woelinge, yet lichtveerdelick aen te gaen, ende bysonderlick in ’t trachten nae eenige hoochte. |
|
45 Doe quamen af de Amalekiten, ende de Canaaniten, die in dat geberchte woonden, ende sloegense, ende versmetense tot 55 Horma toe. |
| 55 De naem van een plaetse naderhant alsoo genaemt van wegen dese nederlage. Siet Num. 21.3. |