Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Klachte der Kercke over haer kleyn getal, ende de algemeyne verdorventheyt van Grooten ende Kleynen, dies Godts straffe voor handen is, vers 1, etc. sy waerschouwt voor vertrouwen op menschen, ende stelt haer vertrouwen op Godt, 5. sy triumpheert door geloove over hare vyandinne, 8. Godt troost haer met sijn toekomstich genaden-werck door den Messiam haren herder, hoe wel Canaan woest sal zijn, 11. waer op de kercke Christum met blijtschap aenspreeckt, 14. Godt belooft haer wonderen, 15. sy propheteert vande beschaminge der vyanden des Euangeliums, 16. verwondert haer over Godts genade, ende verwacht in geloove de komste Christi, 18. |
| |
| 1 1 AY my! 2 want ick ben, 3 als wanneer de somer-vruchten zijn ingesamelt, als wanneer de na-lesingen in den wijn-oogst geschiet zijn: Daer en is geene 4 druyve om te eten; 5 mijne ziele begeert 6 vroech-rijpe vrucht. |
| 1 Dit is eene wee-klage des Propheets, in der kercken name, over de gemeyne boosheyt des volcx. |
| 2 Ofte, dat ick ben, etc. |
| 3 Hebr. als de insamelingen der somervruchten, (ofte, des somers) ende als de nalesingen des wijnoogsts. D. het gaet my als eenen passant, die na den oogst geene rijpe vruchten en vindt, om sich te verquicken, dat hem seer verdrietich valt: alsoo (wil de propheet seggen) verdriet het my ten hoochsten dat ick niet goets onder den volcke sie ofte verneme, als in ’t volgende verklaert wort. Vergel. hiermede Deut. 32.32. Psal. 12.1, 2. ende 14.2, 3. Ies. 24.13. Ierem. 5.1. Ezech. 22.30. Hos. 11.7, etc. |
| 4 Ofte, tros van druyven: als Num. 13.23, 24. |
| 5 And. [noch] vroegrijpe vrucht, [die] mijne ziele begeert. |
| 6 Die seer aengenaem is, ende waernae men seer verlangt, ende verblijdt is, alsmense vindt. Siet Iesa. 28.4. Ier. 24.2. Hose. 9.10. met d’aenteeck. |
| |
| 2 De a 7 goedertieren is vergaen 8 uyt den lande; ende daer en is niemant 9 oprecht onder de menschen: Sy loeren altemael op 10 bloet; sy jagen, een yegelick sijnen broeder, [met] een 11 jacht-garen. |
| a Psal. 12.2. Hose. 4.1. |
| 7 Vergel. Psal. 12.2. Iesa. 57.1. met d’aenteeck. aldaer. |
| 8 And. van der aerde. |
| 9 Hebr. recht, ofte, richtich. Siet Psal. 7. op vers 11. ’t selve woort staet oock onder vers 4. |
| 10 Hebr. bloeden. D. dootslach ende moorderye. Siet Gen. 4. op vers 10. ende 37. op vers 26. |
| 11 Om hem met practijcken in ’t net te krijgen, te vangen, ende als een roof te verslinden. Vergel. Psal. 10.8, 9, 10. ende Ezech. 19.3, 6, etc. |
| |
| 3 12 Om [met] beyde handen wel dapper quaet te doen, so 13 eyscht de Vorst, ende de Richter [oordeelt] b om 14 vergeldinge: ende de 15 Groote, die spreeckt de c 16 verdervinge sijner 17 ziele, ende sy 18 draeyense dicht in een. |
| 12 Ofte: De handen zijn tot quaet, om goet te doen, (D. yemants sake te vorderen) eyscht de Vorst (T.w. geschencken) ende de Richter (T.w. eyscht) tot vergeldinge. ofte aldus: voor goet doen, zijn de handen tot quaet doen, etc. Ofte, Ten quade zijn de handen seer kloeck, etc. Ofte, op dat beyde handen, etc. quaet mogen doen. Ofte, beyde handen [zijnder op uyt, ofte, zijn besich], om degelick, (ofte, dapperlick, meesterlick, constichlick) quaet te doen. D. te beschadigen. Sy zijn met al haer vermogen daer aen, met al haer verstant leggen sy haer daerop, van tHebr. woort, dat hier is overgesett, wel dapper, Siet Ion. 4. op vers 4. |
| 13 T.w. giften, geschencken. Vergel. Hose. 4.18. |
| b Mich. 3.11. |
| 14 D. om geschenken. |
| 15 Siet 2.Reg. 25. op vers 9. |
| c Mich. 2.1. |
| 16 D. hy derf wel onbeschaemdelick spreken, wat verdriet, schade ende jammer hy voor heeft anderen aen te doen: ofte ’t gene daer door hy sijne eygene ziele in ’t verderf brengt. |
| 17 D. daer hy lust ofte begeerte toe heeft, wat hem slechs lust dat derf hy seggen, practizeren, ende doen. Siet Psal. 27. op vers 12. ende vergel. bov. 2.2. |
| 18 T.w. de schenderye. gelijckmen verscheydene kleyne koorden, ofte zeelen te samen draeyt om een dick touw daer van te maken, alsoo draeyen sy hare schendige practijcken met malkanderen vast ende dicht in een, conspirerende met malkanderen, ende haer verbindende, sterckende, om sonder feyl hare boosheyt uyt te wercken. Vergel. Eccles. 4.12. Psal 129.4. Ies. 5.18. |
| |
| 4 De 19 beste van hen is als een 20 doorn; d’oprechtste is [scherper] als eene 21 doornhegge: de 22 dach uwer 23 wachters, 24 uwe 25 besoeckinge, 26 is gekomen; 27 Nu sal 28 haerlieder 29 verwerringe wesen. |
| 19 D. dien men voor den minsten in boosheydt soude rekenen. |
| 20 Siet Ezech. 2. op vers 6. |
| 21 Vergel. Prov. 15.19. |
| 22 De bestemde tijt, siet Ioel 1.15. |
| 23 D. Propheten, verstaet, dien de Propheten, u van Godt toegesonden, gepropheteert hebben. Siet Ezech. 3. op vers 17. |
| 24 Ofte, uwer besoeckinge, verst. de dach uwer besoeckinge. |
| 25 D. straffe. Siet Gen. 21. op vers 1. |
| 26 D. sal sekerlick komen, ’t is op handen, dat u Godt besoecken sal. |
| 27 D. al haest. Siet Hose. 10. op vers 3. |
| 28 Deser booswichten, die boven beschreven zijn. |
| 29 Gelijck sy alle verwerringe hebben ingevoert, ende alle boosheyt t’samengedraeyt, alsoo sullense nu in d’uyterste verwerringe ende verbijstertheyt weder ingewickelt worden, sulcx datse van benaeutheyt niet en sullen weten wat te doen ofte te laten, waer uyt ofte waerin, alsmen seyt. Vergel. 2.Chro. cap. 36. Ierem. cap. 39. Ezech. cap. 4. ende 24.3, 4, 5, 6, 9, 10, 11. |
| |
| 5 En 30 geloovet eenen vrient niet; en vertrouwet niet op eenen 31 voorneemsten vrient: 32 bewaert de deuren uwes monts voor 33 haer die in uwen 34 schoot 35 leyt. |
| 30 Ofte, vertrouwet, geloove ende trouwe is wech, wil de Propheet seggen, vergel. Ierem. 9.4, 5. Sommige nemen ’t als eenen heylsamen raedt, die de Propheet den vroomen geeft van ’t gene sy hadden te vermijden. |
| 31 Ofte, leytsman, voorganger, leeraer, die met raet ende daet voorgaet ende bystaet, Siet Psal. 55.14. Prov. 16.23. ende 17.9. met de aenteeck. |
| 32 Dat ghy de secreten uwes herten niet en openbaret, om niet bedrogen ende verraden te worden. |
| 33 D. u wijf. Vergel. Deut. 13.6. ende siet d’ aent. aldaer. Hebr. de liggende, ofte, liggersche uwes schoots. |
| 34 Ofte, boesem. |
| 35 Ofte, slaept, leyt te slapen: gelijck nederliggen voor slapen genomen wort, ende wijders oock voor sterven, ofte, ontslapen. Siet Deut. 31. op vers 16. |
| |
| 6 Want de d sone 36 veracht den vader, de dochter staet op tegen hare moeder, de schoon-dochter tegen hare schoon-moeder: Eens 37 mans vyanden, zijn 38 sijne huysgenooten. |
| d Ezech. 22.7. Matth. 10.21, 35, 36. Luce 12.53. |
| 36 Ofte, onteert, acht kleyn, ofte, gering. |
| 37 Ofte, eens menschen. Dese plaetse heeft de Heere Christus gebruyckt, Mat. 10.35, 36. hoewel tot een ander eynde. |
| 38 Hebr. menschen, ofte, lieden sijnes huyses. D. die van sijn eygen huysgesin zijn hem ontrouw, verraden hem. |
| |
| 7 39 Maer ick sal 40 uytsien nae den HEERE; ick sal 41 wachten op den Godt mijns heyls: mijn Godt sal my hooren. |
| 39 Ofte, daerom. |
| 40 Ofte, wacht houden. Vergel. Psal. 5.4. met d’aenteeck. Dit spreeckt de Propheet inden name der kercke, ofte, de kercke selve, haer oprichtende door geloove op Godts genade ende beloften. |
| 41 Ofte, hopen. |
| |
| 8 En verblijdt u niet over 42 my, ô mijne 43 vyandinne; wanneer ick 44 gevallen ben, 45 sal ick weder opstaen: wanneer ick in 46 duysternisse 47 sal geseten zijn, sal my de HEERE een 48 licht zijn. |
| 42 Om dat ick in kruys ende lijden ben. |
| 43 Ghy gemeynte der godloosen, mijne vervolgersse. de kercke, vergelijckt haer selven by eene vrouwe, ende alsoo oock hare vyanden. |
| 44 In cruys ende tegenspoet. Siet Prov. 24. op vers 16. |
| 45 Ofte, stae ick, etc. Hebr. eyg. ben ick weder opgestaen. D. sal ick sekerlick weder opstaen, T.w. uyt mijn cruys. |
| 46 Siet Genes. 15. op vers 12. |
| 47 Ofte, sitte, is my de HEERE een licht. |
| 48 Siet Psal. 27. op vers 1. |
| |
| 9 Ick sal des HEEREN 49 gramschap 50 dragen; want ick hebbe tegen hem gesondicht: tot dat hy mijnen 51 twist e twiste, ende mijn recht uytvoere; hy sal my 52 uytbrengen aen’t licht; ick sal [ 53 mijnen lust] sien aen sijne 54 gerechticheyt. |
| 49 D. plagen, castijdingen, uyt sijne gramschap voortkomede. Vergel. Ezech. 7. op vers 3. |
| 50 Met een boetveerdich ende geduldich herte, als het volgende uytwijst. |
| 51 D. mijne rechtsake, mijn proces, dat ick niet tegen Godt, (voor welcken ick my schuldich kenne) maer tegen mijne vyanden open hebbe staen. siet Psal. 35. op vers 1. |
| e Ierem. 50.34. |
| 52 Ofte, hervoor brengen, uytvoeren, uyt de duysternisse, als in ’t voorgaende vers geseyt. |
| 53 Dit is hier ingevoecht, om den sin der Hebr. maniere van spreken uyt te drucken. siet Psal. 22. op vers 18. alsoo in ’t volgende vers And. ick sal sijne gerechticheyt aensien. |
| 54 Door de welcke hy my recht sal geven tegen mijne vyandinne, my verlossende, ende haer straffende: ofte, aen sijn heyl dat hy my, nae sijne beloften, getrouwelick sal bewijsen. Vergel. bov. 6.5. met d’aenteeck. |
| |
| 10 Ende 55 mijne vyandinne sal [het] sien, ende schaemte sal haer bedecken; die tot my f seyt; Waer is de HEERE uwe Godt? mijne oogen sullen aen haer 56 sien; 57 Nu salse worden tot vertredinge, als 58 slijck der straten. |
| 55 And. ghy [ô Heere] sult mijne vyandinne aensien. (T.w. met een toornich aengesicht) ende haer [met] schaemte bedecken. |
| f Psal. 79.10. ende 115.2. Ioël 2.17. |
| 56 T.w. mijne begeerte, verwachtinge: ofte, Godes rechtveerdige wrake. siet Psal. 54.9. met d’aenteeck. |
| 57 D. al haest, ’ten sal niet lange dueren. als bov. 4.10. ende 5.4. |
| 58 D. tot d’uyterste schande ende versmaetheyt gebracht worden. Siet Iob 30.19. Iesa. 41.25. Psal 40.3. met de aenteeck. item 2.Sam. 22.43. ende Psal. 18.43. |
| |
| 11 Ten dage als hy 59 uwe 60 mueren sal g herbouwen; te dien dage sal het 61 Besluyt verre henen gaen. |
| 59 Dit is eene aensprake tot de kercke Christi. |
| 60 Verst. heyning-mueren. van ’t Hebr. woort. siet Psal. 62. op vers 4. Dit is eene Euangelische beloofte, vande herstellinge ende versamelinge der kercke ten tijde des Nieuwen Testaments door den Messiam. Vergel. Amos 9.11. item bov. 4.1, 2, 3. ende 5.3, 4, 5. |
| g Amos 9.11, etc. |
| 61 Ofte, insettinge, ordinantie. T.w. Godes, van sijnen eenichgeborenen Sone, den Messia. D. het Euangelium sal wijt ende verre uytgebreydt worden. Vergel. Psal. 2.7. met d’aent. Psal. 110.2. Ies. 2.3. ende bov. 4. vers 1, etc. ende siet hier van de verclaringe ond. vers 14, etc. And. de schattinge, ofte, het tribuyt, ofte, bevel (des vyants tyrannye ende overlast) sal verre [van u] wechgedaen worden. Het Hebr. woordeken dat hier ende Psal. 2.7. gebruyckt wort van ’t Euangelisch genaden besluyt Godts, wort Ezech. 20.25. gebruyckt van Godtlicke besluyten, ofte, gesette vonnissen sijner straffen ende oordeelen. siet aldaer. |
| |
| 12 Te dien dage sal 62 het oock komen tot u toe, van 63 Assur af selfs [tot] de 64 vaste steden [toe]: ende van de 65 vestingen tot aen de 66 Riviere; ende van 67 zee [tot] zee, ende [van] geberchte tot geberchte. |
| 62 T.w. het voorgemelde besluyt. ofte, men sal tot u komen, verstaende sulcks van den toeloop der volckeren tot de kercke Godts, vergel. Iesa. 19.23, 24, etc. And. hy (de Messias) sal tot u komen, etc. |
| 63 Noordwaert van Canaan afgelegen. |
| 64 D. Egypten gelegen in’t Suyden, zijnde seer vast door de natuerlicke gelegentheyt van wateren, ende grooten arbeyt ende konst der menschen. Hebr. steden der vestinge. Hebr. Mazor, dat eenige gelijckheyt heeft met Mizraim. D. Egypten. Vergel. Ies. 19. d’aenteeck. op vers 6. |
| 65 Hebr. vestinge, ofte, vasticheyt. |
| 66 Euphrates. |
| 67 Hebr. [tot] zee van zee. D. van d’eene zee tot d’andere, van ’t eene geberchte tot het ander: van ’t Noorden tot het Suyden, van’t Oosten tot het Westen. Canaan hadde geberchten in’t Noorden, Oosten ende Suyden, ende de doode zee was in’t Oosten, de middellantsche in’t Westen: door welcke gelegentheyt ende grenzen van Canaan, de uytbreydinge des Euangeliums door de gantsche werelt, ende de vereeniginge der Ioden ende Heydenen in Christo wort afgebeeldt. |
| |
| 13 68 Maer dit lant sal worden tot eene verwoestinge, 69 sijner inwoonders halven, van wegen de h 70 vrucht harer handelingen. |
| 68 Ofte, na dat, ofte, als dit lant sal geworden zijn, etc. ofte, evenwel, nochtans sal dit lant, verstaet Canaan. dit is eerst geschiedt ten tijde der Babylonische verwoestinge, ende naderhant by de tijden des Nieuwen Testaments, ende continueert noch vast ten huydigen dage. Vergel. Dani. 9.26, 27, etc. |
| 69 Ofte, met sijne inwoonders. |
| h Ierem. 21.14. |
| 70 D. verdienste, loon. Siet Prov. 1. op vers 31. |
| |
| 14 71 Ghy [dan] i weydt u 72 volck met uwen 73 staf, de 74 kudde uwer 75 erffenisse, die 76 alleen woont, [in] den woude, in’t midden eenes 77 vruchtbaren lants: Laetse weyden [in] 78 Basan ende Gilead, als in de dagen van outs. |
| 71 Hier spreeckt de kercke (verheucht zijnde in den geest) den Messiam, den oppersten Herder der kercke, Iesum Christum, aen, als ofsy hem sach staen weyden, ende sijn Herders ampt verrichten. Verg. bov. 5.4. dit dient tot verklaringe ende vervolch van het 11. ende 12. vers. |
| i Mich. 5.4. |
| 72 D. kercke, verstroyt op aerden, ende gehaet van de kinderen deser werelt. |
| 73 D. woort ende Geest. Vergel. Psal. 23.4. |
| 74 De schaeps kudde, waer by de geloovige hier ende elders dickwijls worden vergeleken. |
| 75 Siet Deut. 32.9. met d’aenteeck. |
| 76 Als een afgesondert volck Godts, niet vermengt met de werelt, ketteryen noch secten, (daeromse oock dickwijls vervolgt ende in eensaemheyt verdreven wort) levende nochtans in sekerheyt ende vertrouwen tegen alle vyanden ende der hellen-poorten, onder de bescherminge haers herders. Siet Num. 23.9. Deut. 33.28. Ioan. 15.19. 1.Petr. 2.9. 1.Ioan. 5.19. ende vergel. de maniere van spreken met Ierem. 49.31. |
| 77 Hebr. Carmel. Siet Ier. 2.7. met d’aenteeck. |
| 78 Overvloeyende van schoone weyden. Siet Deut. 32. op vers 14. ende Psal. 22. op vers 13. Ierem. 50. op vers 19. ende van Gilead, Gen. 31.21. Ierem. 22.6. met d’aenteeck. |
| |
| 15 Ick sal 79 haer k wonderen doen sien; als in de dagen, doe 80 ghy uyt Egyptenlant uyt-toocht. |
| 79 Mijne kudde, D. kercke, waer van in ’t voorgaende vers dit is Iesu Christi antwoort op de voorgaende aensprake der kercke. |
| k Ioël 2.26, 30. |
| 80 ô Israel. |
| |
| 16 De 81 heydenen sullen’t sien, ende beschaemt zijn; 82 van wegen alle hare macht: sy sullen de 83 hant op den mont leggen; hare ooren sullen 84 doof worden. |
| 81 Ofte, natien (T.w. de vyanden der kercke) sullen de heerlickheyt des Coninckrijcx Christi, ofte sijner kercke moeten aenschouwen. Sommige verstaen dit van de uytverkorene onder de heydenen, die met schaemte ende bekentenisse harer sonden tot gemeenschap der kercke sullen aenkomen, uyt vergel. met Hose. 3.5. ende 11.10, 11. item Iesa. 45.14. |
| 82 Om dat al hare woelen ende woeden tegen Godts werck ende kercke vergeefs is: ofte, (als sommige) om de geestlicke macht, die Godt sijner kercke by de predicatie des Euangeliums sal verleenen. Siet 2.Cor. 10.4, 5, 6. ende vergel. bov. 5.5, 8, etc. Psal. 149.6, 7, 8, 9. met d’aenteeck. |
| 83 Niet konnende ofte dervende tegenspreken. Siet Iud. 18. op vers 19. ende Iob 21. op vers 5. |
| 84 Van ’t gene sy sullen moeten hooren, ende niet en konden verdragen: ofte, (als sommige) de saken, die sy sullen hooren, sullen soo vreemt, wonderlick ende groot zijn, dat haer de ooren van ’t hooren, vermits verwonderinge, (om soo te spreken) verdooven sullen. |
| |
| 17 Sy sullen het l 85 stof lecken, als de Slange; als 86 kruypende dieren der aerde, sullen sy 87 haer beroeren uyt hare Sloten: sy sullen 88 met vervaertheyt komen tot den HEERE onsen Godt, ende sullen voor 89 u vreesen. |
| l Psal. 72.9. Iesa. 49.23. |
| 85 Tot een teecken van d’uyterste vreese ende onderwerpinge, zijnde hare pracht ende hoochmoet als ter aerden nedergeworpen, gelijckmen in de oost-landen sich plach ter aerden neder te buygen, tot teecken van onderwerpinge ende nedericheyt. Siet Psal. 72.9. met d’aenteeck. ende vergel. Iesa. 49.23. alwaer diergelijcx geseyt wort van de bekeerde Heydenen. |
| 86 Ofte, slangen, wormen der aerde. etc. Siet Deut. 32.24. met d’aenteeck. |
| 87 D. met beroerte, al vreesende, bevende ende kruypende uyt hare sloten, ofte, vaste, beslotene plaetsen voortkomen (vergel. 2.Sam. 22.46. Psal. 18.46. met d’aenteeck.) gelijck Slangen, ofte, andere kruypende dieren, uyt hare holen voortkruypen. |
| 88 Hebr. sy sullen vervaert zijn, ofte, vreesen tot den Heere, etc. als Hos. 3.5. siet aldaer. ende vergel. Hos. 11. versen 10, 11. And. sy sullen vreesen, ofte, vervaert zijn voor den Heere, etc. |
| 89 Verstaet (veranderende de persone, als elders) Godt selfs, den Messiam, dien de Propheet met opheffinge des herten ende verwonderinge aenspreeckt, als in ’t volgende: ofte, de kercke, met de heerlickheyt ende macht haers hoofts begenadicht zijnde. Vergel. Ies. 19.17, 18, etc. met d’aenteeck. |
| |
| 18 Wie is een Godt gelijck ghy, die de ongerechticheyt m 90 vergeeft, ende de overtredinge van het 91 overblijfsel sijner erffenisse 92 voorby gaet? hy en 93 houdt sijnen toorn niet in eeuwicheyt, 94 want hy heeft lust aen goedertierenheyt. |
| m Exod. 34.6, 7. |
| 90 Ofte, wechneemt. Siet Psal. 25. op vers 18. |
| 91 D. sijne uytverkorene, geloovige, ofte, kercke, Siet bov. vers 14. |
| 92 D. oversiet, niet toerekent, niet aensiet nae sijne gerechticheyt, oft in toorne. Vergel. 2.Sam. 12.13. met d’aenteeck. |
| 93 Vergel. Ierem. 3.5, 12. ende siet het tegendeel ten aensien van Godts ende sijns volcks vyanden. Nah. 1.1. |
| 94 Ofte, maer. |
| |
| 19 Hy sal sich onser 95 weder ontfermen; hy sal onse ongerechticheden 96 dempen: Ia ghy sult alle 97 hare sonden in de 98 diepten der zee werpen. |
| 95 Hebr. hy sal wederkeeren, hy sal sich onser ontfermen. Vergel. Psal. 71. vers 20. ende 85.7. met d’aenteeck. Item Num. 11. op vers 4. Psal. 45. op vers 5. |
| 96 Ofte, t’onderbrengen, onderwerpen, soo datse niet en konnen opkomen ofte opstaen tegen ons in ’t gerichte; ende voorts door sijnen Geest de heerschappye ende tyrannye der sonden (onder dewelcke wy als dienst-knechten ende slaven verkocht waren) afschaffen, ende ons heylichmaken ende vernieuwen, hier aenvancklick, hierna volkomelick, op welcke laetste weldaet dit sommige alleen duyden. Siet Iesa. 50.1. Rom. capp. 6.7. |
| 97 Der uytkorenen ende geloovigen. |
| 98 Eene schoone ende seer troostelicke gelijckenisse, beteeckenende dat onse sonden van Godt niet aengesien, maer in eeuwige vergetenisse gestelt, bedeckt, ende als ongeacht ende versmoort sullen zijn. Vergel. Psal.103. vers 12. Iesa. 43.25. Ierem. 31.34, 37, etc. |
| |
| 20 Ghy sult 99 Iacob de trouwe, Abraham de goedertierenheyt 100 geven; die ghy onsen vaderen van 101 ouden dagen af gesworen hebt. |
| 99 D. Iacobs ende Abrahams nakomelingen. Siet Rom. 9.6, 7, 8. ofte, de trouwe, ofte, waerheyt Iacobs, de goedertierenheyt, ofte, weldadicheyt Abrahams. D. die ghy hen belooft hebt, vergel. Ier. 2. op vers 2. ende verstaet hier door, den Messiam, den Middelaer des genaden-verbonts, ende alles met hem. Vergel. Luce 1.68, 69, 70, 71, 72, 73. Rom. 8.22. een heerlick besluyt deser prophetye, vol van geloove ende verwachtinge des Messie. |
| 100 Ofte, leveren. D. daer stellen, metter daet bewijsen, ende volbrengen. |
| 101 Hebr. van de dagen der outheyt. D. voor langen tijt. |
