Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Wetten aengaende het onderscheyt der Reyne, ende Onreyne dieren, niet alleen in’t eten, soo van groote viervoetige dieren, vers 1, etc. als van Visschen, 9. van Vogelen, 13. ende kruypende dieren, 20. maer oock in ’t aenroeren van haer doode aes, 24. Item, van noch andere dieren, diemen voor onreyn moeste houden, 29. ende hoe men van allen desen onreyn konde worden, 31. met eene vermaninge tot reynicheyt ende heylicheyt, 44. waer op volgt het besluyt des capittels, 47. |
| |
| 1 ENde de HEERE sprack tot Mose, ende tot Aaron, seggende tot hen: |
| 2 Spreeckt tot de kinderen Israëls, seggende; a Dit is het gedierte, dat ghy eten sult uyt 1 alle beesten, die op aerden zijn. |
| a Deuter. 14.4. ende Actor. 10.14. |
| 1 Hebr. uyt alle vee. het Hebr. woort is hier in ’t gemeyn genomen: als oock Gen. 1.26. ende cap. 6. vers 7, 20. |
| |
| 3 Al wat onder de beesten de 2 klaeuwe verdeelt, ende 3 de klove der klaeuwen in tween klieft, [ende] 4 herkauwt: dat 5 sult ghy eten. |
| 2 D. welcker hoef, ofte, schoe, ofte, nagel verdeelt is, het welcke niet en is, in de klauwen der peerden, eselen, etc. |
| 3 D. alsoo verdeelt, datse de klauwen niet in velen, als in den honden, katten, etc. te sien is, maer in tween gespleten hebben, als inde ossen, koeyen, schapen, etc. |
| 4 Hebr. het gekauwede weder op haelt, ende soo in ’t volgende. verstaet het gedierte dat van nieuws kauwt, dattet gekaut ende ingeslickt hadde: gelijck wy sien dat de ossen, koeyen, ende schapen doen, alsse nedergeseten zijn. Drie conditien, ofte eygenschappen worden in dese reyne dieren vereyscht, 1. de verdeelinge der clauwen. 2. de klievinge in tween. 3. de herkauwinge. De onderscheydinge der twee eerster conditien is af te nemen, niet alleen uyt dit, ende het 7. vers maer voornemelick uyt het 26. |
| 5 D. dat moget ghy eten. |
| |
| 4 Dese nochtans en sult ghgy niet eten vande gene 6 die [alleen] herkauwen, ofte de klaeuwen [alleen] verdeelen: den Kemel, want hy wel herkaeuwt, maer de klaeuwe 7 niet en verdeelt: die sal u onreyn zijn. |
| 6 D. die alleen herkauwen sonder de andere eygenschappen te hebben: alsoo inde volgende woorden, die de klauwen alleen verdeelen. siet Deut. 14.6. |
| 7 Verstaet niet in twee, maer in meer deelen: het welcke is tegens de tweede vereyschte conditie, die oock niet en is inde Conijnen, ende Hasen, gemelt in de 2 volgende versen. |
| |
| 5 Ende het 8 Conijnken, want dat wel herkauwt, maer de klaeuwe niet en verdeelt: dat sal u onreyn zijn. |
| 8 And. berch-muys, ofte, beer-muys, een viervoetich gedierte van grootte als een Egel, ende van gestalte als een muys, ende beer, woonende in de holen der steenrotsen, seer veel gevonden in Palestina. |
| |
| 6 Ende den Hase, want hy wel herkauwt, maer de klaeuwe niet en verdeelt: die sal u onreyn zijn. |
| 7 Oock het Swijn, want dat de klaeuwe wel verdeelt, ende de klove der klaeuwen in tween klieft, maer het gekauwde niet en herkauwt: dat 9 sal u onreyn zijn. |
| 9 Want het maer en heeft de twee eerste conditien, ende niet de derde. |
| |
| 8 Van haer vleesch en sult ghy niet eten, noch haer doode aes niet aenroeren: sy sullen u onreyn zijn. |
| 9 Dit sult ghy eten van al dat in de wateren is: al wat inde wateren, inde zeen, ende inde rivieren 10 vinnen ende schubben heeft, die sult ghy eten. |
| 10 T.w. beyde t’ samen. Daerom waren onder den visschen onreyn, 1. Die noch vinnen, noch schubben en hadden. 2. die maer het een van beyden en hadden. |
| |
| 10 Maer al wat inde Zeen, ende inde rivieren van alle gewemel der wateren, ende van alle 11 levendige ziele, die inde wateren is, geen vinnen ofte schubben en heeft, die sullen u 12 een verfoeysel zijn. |
| 11 Siet Gen. 1. op’t vers 20. |
| 12 D. datmen verfoeyen moet te eten, ende doodt zijnde, aen te tasten: gelijck in ’t volgende versken verklaert wort. |
| |
| 11 Ia een verfoeysel sullense u zijn: van haer vleesch en sult ghy niet eten, ende haer doode aes sult ghy verfoeyen. |
| 12 Al wat inde wateren geene vinnen nochte schubben en heeft: dat sal u een verfoeysel zijn. |
| 13 Ende van het gevogelte sult ghy dese verfoeyen, sy en sullen niet gegeten worden, sy sullen een verfoeysel zijn: 13 den Arent, ende den 14 Havick, ende den 15 Zeearent, |
| 13 In ’t verduytschen deser namen heeft men hier gevolcht het gemeynste gevoelen der geleerden. |
| 14 And. den beenbreker, een soorte van Arenden, die sijne jonckheyt vernieut, Psal. 103. vers 5. |
| 15 Hy heeft den naem vande kracht ende sterckte sijnes vliegens. |
| |
| 14 Ende de Gier, ende de 16 Kraeye nae haeren aert, |
| 16 Dese vogel wort een goet ende sterck gesichte toe-geschreven, Iob 28.7. |
| |
| 15 Alle Rave nae haeren aert, |
| 16 Ende de 17 Struys, ende de Nachtuyl, ende de Koeckoeck, ende de Sperwer nae sijnen aert, |
| 17 Hebr. de dochter vanden Struys. Sommige meynen, dat dese benaminge daer van komt, om dat onder dese vogelen geene mannekens, maer alleen wijfkens souden zijn. And. den uyl. |
| |
| 17 Ende den Steen-uyl, ende het Duyckerken, ende de 18 Schuyfuyt, |
| 18 Een soorte van eenen grooten uyl, ofte een vogel die des nachts vliegt, anders een Huhu genaemt. |
| |
| 18 Ende de Kaeuwe, ende de Roerdomp, ende de Pellicaen, |
| 19 Ende den 19 Oyvaer, de Reyger nae sijnen aert, ende de Hoppe, ende de Vledermuys. |
| 19 Dese vogel heeft sijnen naem van de weldadicheyt, die hy sijnen voort-teelders bewijst, die voedende, ende helpende, als sy door outheyt machteloos geworden zijn. |
| |
| 20 Alle kruypende gevogelte, dat op vier [voeten] gaet, sal u een verfoeysel zijn. |
| 21 Dit nochtans sult ghy eten van al het kruypende gevogelte, dat op vier [voeten] gaet, 20 ’t welck boven aen sijne voeten schenckelen heeft, om daer mede op d’ aerde te springen. |
| 20 And. ’twelck geene schenckelen en heeft. |
| |
| 22 Van die sult ghy dese eten, den 21 sprinck-haen nae sijnen aert, ende den 22 Solham nae sijnen aert, ende den Hargol nae sijnen aert, ende den Hagab nae sijnen aert. |
| 21 Hebr. Arbe, dat dese in de Orientalische landen gegeten wiert, is te sien Matt. 3.4. Marc. 1.6. |
| 22 Dese drie namen worden hier gelaten, gelijckse in den Hebreeuschen text staen, om datse niet soo eygentlick ende sekerlick bekent en zijn. In ’t gemeyne beteeckenense sekere soorten van dierkens, die de Latinen Insecta noemen, beschreven in ’t voorgaende vers. |
| |
| 23 Ende alle kruypende gevogelte, dat vier voeten heeft, sal u een verfoeysel zijn. |
| 24 Ende 23 aen dese sult ghy 24 verontreynigt worden: so wie haer doodt aes sal aengeroert hebben, 25 sal onreyn zijn tot aen den avont. |
| 23 T.w. aende navolgende dingen, dewelcke verhaelt worden van hier af tot het 43 versken deses capit. |
| 24 T.w. met het aenroeren der selver. |
| 25 D. hy sal van wegen sijne ceremoniale onreynicheyt niet mogen verkeeren met de menschen, veel min in het voor-hof des Heeren verschijnen, ofte van het geofferde eten, dan na den avont. |
| |
| 25 So wie van haer doodt aes gedragen sal hebben, sal sijne kleederen wasschen, ende onreyn zijn tot aen den avont. |
| 26 26 Alle beeste, 27 die de klauwe verdeelt, doch de klove niet in tween en klieft, noch niet en herkauwt, sullen u onreyn zijn: so wie de selve aengeroert sal hebben, sal onreyn zijn. |
| 26 Driederley soorten van beesten worden vermelt, door welcker aenroeren men verontreynigt wert. 1. onreyne die groot waren; hier, ende inde 2 volgende verssen. 2. onreyne die cleyn waren, versen 29, 30, 31, etc. 3. reyne, die van selfs gestorven ofte verscheurt waren, vers 39. |
| 27 D. die de klaeuwe wel verdeelt heeft, doch niet in twee alleene, als de schapen ende koeyen; maer in meer deelen, als daer zijn leeuwen, wolven, beyren, honden, katten. Siet bov. op ’t vers 3. ende 4. |
| |
| 27 Ende al wat op sijne pooten gaet onder alle gedierte, op vier [voeten] gaende, die sullen u onreyn zijn: al die haer doodt aes aengeroert sal hebben, sal onreyn zijn, tot aen den avont. |
| 28 Oock die haer doodt aes sal gedragen hebben, sal sijne kleederen wasschen, ende onreyn zijn tot aen den avont: sy sullen u onreyn zijn. |
| 29 Voorder sal u dit onder het kruypende gedierte, dat op d’ aerde kruypt, onreyn zijn; 28 het Weselken, ende de Muys, ende de 29 Schiltpadde, nae haren aert. |
| 28 In ’t vertalen deser namen hebben wy gevolgt, dat der waerheyt gelijckformichst scheen, ende van den meerderen deel der geleerde aengenomen wert. |
| 29 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick dat op-geswollen, ende als overwelft is. |
| |
| 30 Ende de Swijnegel, ende de Crocodyl, ende de Egdisse, ende de Slecke, ende de Mol: |
| 31 30 Die sullen u onreyn zijn onder alle kruypende gedierte: so wie die sal aengeroert hebben, alsse doodt zijn, sal onreyn zijn tot aen den avont. |
| 30 Verstaet de voorgemelde dieren, dewelcke onreynicheyt maeckten, niet alleene gegeten, maer oock aengeroert zijnde: gelijck het voorder blijckt uyt het volgende. |
| |
| 32 Daer toe al ’t gene, waer op [yet] van de selve vallen sal, alsse doodt zijn, sal onreyn zijn, [’tzy] b van alle houten vat, ofte kleet, ofte vel, ofte sack, [ofte] alle vat daer mede [eenich] werck gedaen wort: ’t sal in ’t water gesteken worden, ende onreyn zijn tot aen den avont, daerna sal ’t reyn zijn. |
| b Ond. 15.12. |
| |
| 33 Ende alle aerden vat, 31 daer in [yet] van de selve sal gevallen zijn, al wat daerin is, sal onreyn zijn, ende ghy sult dat breken. |
| 31 Hebr. dat vallen sal uyt het selve in sijn midden. D. in welckes vats midden, ofte daer in yet wes der selver onreyner dieren sal gevallen zijn, ’tzy datse doot ofte levende waren. Want sy geensins aengeroert en mochten worden. |
| |
| 34 Van alle spijse diemen eet, daer op 32 het water sal gekomen zijn, [die] sal onreyn zijn: ende alle dranck, diemen drinckt, sal in alle 33 vat onreyn zijn. |
| 32 T.w. waer mede men yet sal gewasschen hebben, van het gene door het aenroeren deser dingen onreyn geworden was. |
| 33 Namelick, dat door het aenroeren van yet der selver dingen onreyn geworden was. |
| |
| 35 Ende waer op yet van haer doodt aes sal vallen, sal onreyn zijn, de oven ende de aerden panne sal verbroken worden, sy zijn onreyn: daerom sullen sy u onreyn zijn. |
| 36 Doch 34 eene fonteyne, ofte put van vergaderinge der wateren 35 sal reyn zijn: maer 36 wie haer doodt aes sal aengeroert hebben, sal onreyn zijn. |
| 34 Te weten, daer in een van dese onreyne dieren sal ingevallen, in geworpen, ofte versmoort zijn. |
| 35 D. haer water salmen niet behoeven uyt de putten, ende wech te werpen, als onreyn, maer men sal ’t tot sijnen behoeve mogen gebruycken. |
| 36 D. welcke persoon, ofte wat dinck het doodt aes aenroert, als dit uyt de fonteyne, ofte put, etc. getrocken wort, daer in het gevallen was. |
| |
| 37 Ende wanneer van haer doodt aes sal gevallen zijn op eenich 37 zaeyelick zaet, dat gezaeyt wort, dat sal reyn zijn. |
| 37 D. datmen pleecht te zaeyen tot gebruyck der menschen, ofte der beesten; gelijck uyt de volgende woorden te verstaen is. |
| |
| 38 Maer als water op het zaet gedaen sal werden, ende van haer doodt aes daer op sal gevallen zijn, dat sal u onreyn zijn. |
| 39 Ende wanneer vande dieren, die u tot spijse zijn [yet] sal gestorven zijn, wie des selven doodt aes sal aengeroert hebben, sal onreyn zijn tot aen den avont. |
| 40 Oock die van haer doodt aes 38 gegeten sal hebben, sal sijne kleederen wasschen, ende onreyn zijn tot aen den avont: ende die haer doodt aes sal gedragen hebben, sal sijne kleederen wasschen, ende onreyn zijn tot aen den avont. |
| 38 Verstaet dit eygentlick van het eten uyt onwetenheyt, alsmen niet en wiste dat de spijse van soodanich doodt aes toe gemaeckt was. Want andersins was het hen verboden van soodanich aes te eten, Deuter. 14.21. |
| |
| 41 Voorts alle kruypende gedierte, dat op d’ aerde kruypt, dat sal een verfoeysel zijn, ’t en sal niet gegeten worden. |
| 42 Al wat op sijnen buyck gaet, ende al wat gaet op sijn vier [voeten,] ofte 39 al wat veel voeten heeft, onder alle kruypende gedierte, dat op d’ aerde kruypt, die en sult ghy niet eten, want sy een verfoeysel zijn. |
| 39 Hebr. tot al wat de voeten vermenichvuldicht. |
| |
| 43 En maeckt 40 uwe zielen niet verfoeyelick aen eenich kruypende gedierte dat kruypt, ende en verontreynicht u niet daer aen, dat ghy daer aen verontreynicht soudt worden. |
| 40 D. uwe persoonen. Siet Gen. 12. vers 5. |
| |
| 44 c Want 41 ick ben de HEERE uwe Godt; daerom sult ghy u 42 heyligen, ende heylich zijn, dewijle ick heylich ben: ende ghy en sult uwe ziele niet verontreynigen aen eenich kruypende gedierte, dat sich op aerden roert. |
| c Ond. 19.2. ende 20.7. 1.Pet. 1.16. |
| 41 Uyt de redenen die Godt hier gebruyckt, om sijnen volcke de voorgemelde wetten in te scherpen, blijckt dat de ceremoniale reynicheyt is geweest eene aenwijsinge, ende aenleydinge tot de ware geestelicke heylichmakinge, die voornemelick betracht moet worden. Godt neemt sijne redenen, 1. van sijne natuere, die geestelick ende volkomen heylich is. 2. van het eynde, waer toe hy de Israëliten verkoren ende beroepen hadde, het welcke was hare heylichmakinge nae den lichame, ende nae den geeste. 3. van de weldaet, die hy hen bewees, hen geleyt hebbende uyt Egypten, om hen te brengen in het beloofde lant: beteeckenende daer mede, dat hy hen oock uyt het geestelick Egypten verlossen wilde, op datse hem hier kennen ende dienen, ende hier na in het Hemelsche Canaan eeuwelick met hem leven souden. |
| 42 D. reyniget u van alle besmettinge des lichaems, ende des geeestes, ende volbrengt de heylichmakinge, dat is, de ware vernieuwinge des levens in de vreese Godts, 2.Corint. 7.1. |
| |
| 45 Want ick ben de HEERE, die u uyt den Egyptenlande doe optrecken, op dat ick u 43 tot een Godt zy: 44 ende op dat ghy heylich zijt, dewijle ick heylich ben. |
| 43 Siet Gen. 17. op het vers 7. |
| 44 Ofte, weest dan heylich, want ick heylich ben. |
| |
| 46 Dit is de wet van de beesten, ende van het gevogelte, ende van alle levendige ziele, die sich roert inde wateren, ende van alle ziele die kruypt op d’ aerde: |
| 47 Om te onderscheyden tussschen het onreyne, ende tusschen het reyne: ende tusschen het gedierte datmen eten, ende tusschen het gedierte, datmen niet eten en sal. |
