Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Prophetie van Godts oordeel over de vyanden sijner kercke, met eene bespottinge harer ydele aenslagen ende toerustingen tegen de selve, vers 1, etc. Eeuwige gelucksalicheyt der kercke, ende onderganck der vyanden, 18. |
| |
| 1 1 WAnt siet, in die dagen, ende te dier tijt; 2 als ick de gevanckenisse van Iuda ende Ierusalem sal wenden; |
| 1 Hier uyt is af te nemen, dat dese prophetye oock gehoort tot den staet des Nieuwen Testaments, waer van in’t eynde des voorgaenden capittels gesproken is, beyds (nae der Propheten wijse) met manieren van spreken, die genomen zijn vanden staet des Ouden Testaments, als te sien bov. 2. versen 28, 32. ende hier in dit vers ende de volgende. |
| 2 D. als ick mijne kercke door den Messiam sal verlossen, ende hare vyanden straffen, bysonderlick ende volkomelick in de voleyndinge der werelt, ende wanneer de vyanden haer met alle macht t’samen sullen opmaken om Godts kercke te dempen. Siet ond. versen 9, 10, 11, 12. zijnde dese sake afgebeelt door de verlossinge der Ioden uyt Babel, ende Godts wrake over hare vyanden. |
| |
| 2 Dan sal ick alle 3 heydenen vergaderen, ende salse afvoeren in’t 4 dal Iosaphats: ende ick sal met hen aldaer rechten; van wegen mijn volck ende mijn 5 erfdeel, 6 Israël, dat sy onder de heydenen hebben verstroyt, ende 7 mijn lant 8 gedeylt: |
| 3 D. vyanden mijner kercke, te rekenen als Heydenen: ende volgens, soo wel Ioden als Heydenen: want de Ioden de eerste ende bitterste vyanden Christi ende der kercke des Nieuwen Testaments geweest zijn, Psal. 2.1. Actor. 4.25, 26, 27. ende 6.12, 13, etc. |
| 4 D. in de plaetse mijns oordeels, die een dal kan genoemt worden, ten aensien des Hemels, (gelijck wy gewoon zijn te seggen, het aerdsche dal, in desen iammer dale) daer in Godt geseyt wort te woonen, ende Christus in heerlicheyt sitt ter rechterhant sijns Vaders, ende van waer hy sijne Engelen afsendt tot verdelginge der vyanden, ond. vers 11. doch dit schijnt gantschlick te sien op de Historie 2.Chron. 20. alwaer Godt ten tijde des vroomen Conincks Iosaphats, eene seer groote menichte der vyanden, die tegen Iuda aenquamen, op de gebeden des Conincks ende des volcks, voor hare oogen, doch sonder haer toedoen, door sijne macht ende sijner Engelen dienst, recht gedaen ende vernielt heeft, in het dal Beracha, ofte, des lofs; alsoo genoemt, om dat de kercke aldaer Godt loofde ende danckte van wegen dese groote ende wonderbare nederlage harer vyanden. Siet 2.Chron. 21.12, 16, 22, 26. met d’aenteeck. Alsoo (wil de Heere seggen) sal ick in de laetste tijden alle vyanden mijner kercke, in ’t aenschouwen der selver, richten ende straffen, waer voor sy my sal loven ende dancken. De Hebr. naem Iehosaphat beteeckent, des HEEREN oordeel. ofte, gerichte; ofte, de HEERE oordeelt: ende schijnt hier verklaert te worden door de bygevoechde woorden, ick sal aldaer met hen rechten: daerom sommige het woort Iosaphat, hier niet houden voor eenen eygenen naem, maer setten ’t over, dal des oordeels des Heeren. Andere meynen, dat tusschen Ierusalem ende den Olijfberch, daer onse Salichmaker ten Hemel opvoer, een dal zy geweest, geheeten, het dal Iosaphats: doch daer van en is geene sekerheyt. siet Zach. 14.4, 5. |
| 5 Siet Deut. 32. op vers 9. |
| 6 D. mijner kercke, des geestlicken Israels, bestaende uyt geloovige Ioden ende Heydenen. Siet Galat. 6.16. |
| 7 Siet bov. 1. op vers 6. |
| 8 T.w. onder malkanderen, als eenen roof. Vergel. Dan. 11.39. |
| |
| 3 Ende hebben het 9 lot over mijn volck geworpen, ende een knechtken gegeven om eene 10 hoere, ende een meysken verkocht om wijn, datse mochten drincken. |
| 9 De overheerde ende gevangene mijns volcks door ’t lot malkanderen toegedeylt, ende tot voldoeninge harer godtlooser wellusten, soo onweerdichlick ende snoodelick geacht ende getracteert als volcht. |
| 10 Sommige meynen dat het Hebr. woort hier beteeckent, spijse. |
| |
| 4 Ende oock, 11 wat hebbet ghy met my te doen, Ghy 12 Tyrus ende Zidon, ende alle grenzen van Palestina? soudet ghy my eene vergeldinge weder-geven? maer so ghy my wilt vergelden; lichtelick, haestelick, sal ick uwe vergeldinge op uwen kop wederbrengen. |
| 11 Dat ghy mijn volck, heylichdom, ende lant soo vyantlick hebt gehandelt? hebben ick, oftesy, u yets misdaen, dat ghy soudet mogen voorgeven sulcks te willen wreken? in’t minste niet, wil Godt seggen, het is louter godtloosen haet ende vyantschap die ghy hebt, ende voert tegen my, dien het quaet raeckt ende aengaet, datmen mijner kercke aendoet. And. wat zijt ghy by my? ofte, wat wilt ghy tegen my? D. wat soudt ghy dan oock by my gelden, dewijle ghy mijn volck soo snoode ende schandelick handelt? ofte, wat soudt ghy doch tegen my vermogen, Hebr. wat ghy-lieden my, ofte, met, by, tegen my? |
| 12 Vergel. Amos 1.7, 8, 9. de Tyriers, Zidoniers ende Philistijnen waren naest gelegen aen ’t Ioodsche lant, langs de kusten van de middellantsche zee, ende seer bittere vyanden van Godts volck. Doch onder dese moetmen alle vyanden der kercke verstaen, gelijck oock de staffe, die hen voorseyt wort, den vyanden in ’t gemeyn is rakende; alsoo worden door Moab alle andere vyanden der kercke verstaen Iesa. 25.10. ende ond. vers 19, door Egypten ende Edom, ende door Edom alleen. Siet Obad. etc. |
| |
| 5 Om dat ghy 13 mijn silver ende mijn gout hebbet wech-genomen: ende hebbet mijne 14 beste kleynodien in uwe 15 Tempelen gebracht. |
| 13 Mijnes Tempels, ofte oock (als sommige) mijns volcks ende mijns lants, gelijck Godt gewoon is te spreken. |
| 14 De vaten mijns Tempels, ofte kleynodien mijns volcks. dit alles wort gesproken nae den stijl des Ouden Testaments, waer door afgebeelt wort allerley smaet ende overlast die de vyanden Godts kercke, om sijnen reynen Godts-dienst, souden aendoen. Siet bov. op vers 1. |
| 15 Der Afgoden, om die met mijn goet te vereeren, ende my alsoo te beschimpen. |
| |
| 6 Ende ghy hebbet de kinderen van Iuda, ende de kinderen van Ierusalem verkocht aen de kinderen der 16 Griecken: op dat ghyse verre van hare lantpale mochtet brengen. |
| 16 Hebr. Ievanim, van Iavan. Siet Genes. 10. op vers 2. |
| |
| 7 Siet ick salse 17 opwecken, uyt de plaetse, daer henen ghyse hebbet verkocht: ende ick sal uwe vergeldinge wederbrengen op uwen kop. |
| 17 Gelijck ick mijn volck uyt Babel ende andere plaetsen, daerse verstroyt sullen zijn, sal verlossen, alsoo sal ick met mijne kercke, in ’t gemeyn alsdan handelen, ende hare vyanden straffen. |
| |
| 8 Ende ick sal uwe sonen ende uwe dochteren 18 verkoopen in de hant der kinderen van Iuda, diese verkoopen sullen aen die van 19 Scheba, 20 aen een verre gelegen volck: 21 want de HEERE heeft’et gesproken. |
| 18 Ick sal beschicken, dat hen dit alles overkome, om mijns volcks wille, als of sy het selfs deden: ende voorts in ’t gemeyn mijner kercke hare vyanden overgeven, dat syse richte ende oordeele. Siet ond. op vers 11. ende Psal. 50. op vers 6. |
| 19 Siet Genes. 10. op vers 7. |
| 20 And. [om te voeren] tot een, etc. |
| 21 Vergel. bov. 2.32. |
| |
| 9 22 Roepet dit uyt onder de heydenen, 23 heyliget eenen krijch: wecket de helden op, laet naederen, laet optrecken alle krijchslieden. |
| 22 Dit spreeckt Godt (bespottender wijse) tot alle vyanden sijner kercke, als of hy seyde: Doet vry al wat ghy kont, brengt alle uwe macht by een, bruyckt u als helden, ghy sulter mede varen als volcht. Vergel. Iesa. 8.9, 10. Ierem. 46.3, 4. Ezech. 38.7, 9, etc. |
| 23 Siet Ierem. 6. op vers 4. |
| |
| 10 24 Slaet uwe spaden tot sweerden, ende uwe sickelen tot spiessen: de swacke segge, Ick ben een helt. |
| 24 Op dat het u doch aen geene krijgs-wapenen en feyle, die ghy tegen mijne kercke soudt mogen gebruycken. Siet de belofte van het contrarie, in Godts kercke. Iesa. 2.4. Mich. 4.3. |
| |
| 11 Rottet te hoop, ende komet aen, alle ghy volcken van rontomme, ende vergadert u: 25 (ô HEERE, doet uwe 26 helden derwaerts nederdalen!) |
| 25 Een vyerich gebedt des Propheten uyt bekommernisse over dit groote gewelt aller vyanden, waer tegen hy geenen troost en vindt als by Godt. Verg. bov. 1. vers 19. ende siet eene diergelijcke tusschen ingevoechde aensprake tot Godt. Zach. 14.5. Iesa. 63.14. Hos. 11.3, etc. |
| 26 De heylige Engelen, die oock alsoo genoemt, ende van wegen hare macht geroemt worden. Psal. 78.25. ende 103.20. ende welcker dienst Godt plach te gebruycken in’t beschermen sijner kercke, ende ’t verdelgen harer vyanden. Vergel. 2.Chron. 20.22. met de aenteeck. aldaer. Sommige verstaen, om Gode in ’t oordeel, neffens sijne Heyligen t’assisteren. Vergel. Psal. 50. op vers 6. beyds is der Engelen plicht. Dit stelt de Propheet tegen de helden der vyanden. vers 9. als of hy seyde: Heere, als de vyanden doen alles wat sy konnen, doet ghy dan oock wat ghy kont. And. aldaer sal de HEERE uwe (eenes yegelijcken van alle dese vyantlicke volcken) helden nederleggen. D. nedervellen. |
| |
| 12 27 De heydenen sullen sich opmaken, ende optrecken nae’t 28 dal Iosaphats: maer aldaer sal ick 29 sitten, om te richten alle heydenen van rontomme. |
| 27 Ofte, laet de volcken sich, etc. want, etc. ofte, de volcken sullen worden opgeweckt, ende opkomen, ofte, opklimmen, etc. |
| 28 Siet bov. op vers 2. |
| 29 Als Coninck ende richter der werelt. Siet Psal. 9.5. ende 29.10. ende 55.20. door mijnen Sone Iesum Christum. Ioan. 5.22. Actor. 17.31. |
| |
| 13 a 30 Slaet den sickel aen: want den oogst is 31 rijp geworden: komet aen, daelt henen af, want de persse is 32 vol, ende de pers- kuypen loopen over: want haerlieder boosheyt is 33 groot. |
| a Apoc. 14.15. |
| 30 Maeyet af, ende dorschet. D. verdelgtse, werptse in’t vyer. dit zijn Godts woorden tot sijne Helden, van de welcke bov. vers 11. Vergel. Matth. 13.30, 39. Apoc. 14.15, 19. |
| 31 Hare sonden zijn rijp ter straffe, de mate is vol, (vergel. Genes. 15.17. ende 18.21. met d’aent.) de bestemde dach ende tijt mijns oordeels is daer. |
| 32 Van druyven, om getreden ende geperst te worden. D. de groote persse van Godts toorn is vol, daerin alle godtloose sullen geworpen worden. Siet Apoc. 14.19. ende vergel. Iesa. 63.3. |
| 33 Ofte, veelvoudich, dit verklaert de voorgaende gelijckenissen. |
| |
| 14 34 Menichten, menichten in het 35 dal des dorsch-wagens: want de dach des HEEREN is 36 nae by, in het dal des dorsch-wagens. |
| 34 D. (als met verwonderinge uytgeroepen) ô hoe seer groote menichten van menschen sullender komen, ofte versamelen! ofte, hoe vol sal ’t overal zijn van verslagene nedergevelde vyanden, siende op het voorgaende vers Vergel. 2.Chron. 20.24, etc. Ies. 66.24. ende siet van sulcke verdobbelinge der woorden. Genes. 14.10. Deut. 16.20. Ezech. 13.10. in d’aenteeck. And. rumoeren, rumoeren, ofte, gedruys, gedruys, gewoel, gewoel. |
| 35 Verst. het gemelde dal Iosaphats, alsoo genoemt, om dat de vyanden van Godts volck aldaer souden gedorscht. D. verbroken ende vertreden worden. dit past wel op het voorgaende vers, daer Godt seyt: Slaet de sickel aen, want den oogst is rijp, daer op het dorschen volcht: ende alsoo wort het Hebr. woort Charuts gebruyckt voor den dorschwagen te dier tijt gebruyckelick. Iesa. 28.27. Amos 1.3. ende in eene gelijcke materie als hier, Iesa. 41.15. Vergel. oock hier mede Ies. 25.10. Ierem. 51.33. Habac. 3.12. Doch alsoo het voorsz. woort oock beteeckent, versneden, ende voorts gedecideert (alsmen nu oock spreeckt) ofte, precijslick bestemt, besloten, gearresteert, wort het van sommigen hier overgesett, het dal der versnijdinge. D. der uytroepinge, ofte, het dal des precijslick bestemden, bescheydenen, oordeels, als ofmen seyde, des arrests, der precijser sententie: oock in eenen goeden sin. siet dese beteeckeninge des Hebr. woorts, Iob 14.5. Ies. 10.22, 23. Dan. 9.26, 27. ende 11.36. |
| 36 Prophetischer wijse, ende ten aensien van Godt gesproken, als of de sake voor de deure was. Vergel. Apoc. 1.1. ende 2.Petr. 3.8, 9. |
| |
| 15 b De 37 Sonne ende Mane zijn swart geworden: ende de sterren hebben haren glants ingetrocken. |
| b Ioël 2.10, 31. |
| 37 Als bov. 2.10. siet aldaer. alle teeckenen (wil de Propheet seggen) zijnder, die voor den dach des Heeren sullen voorgaen. |
| |
| 16 Ende de HEERE sal uyt 38 Zion brullen, ende uyt Ierusalem sijne stemme geven, dat hemel ende aerde beven sullen: maer de HEERE sal de 39 toevlucht sijns volcks, ende de sterckte der 40 kinderen Israëls zijn. |
| 38 Uyt sijne kercke sijn heylich Euangelium door de gantsche werelt laten hooren, met verkondiginge sijner schricklicke oordeelen over alle ongehoorsame, welcks niet en sal geschieden sonder beroerte van de gantsche werelt. Vergel. de maniere van spreken met Iesa. 31.4, 5. Hos. 11.10. met d’aenteeck. Item Hag. 2.6, 7. Hebr. 12.26. |
| 39 In alle de voorseyde schricklicke beroerten, ende oordeelen Godts. |
| 40 D. sijner kercke. |
| |
| 17 Ende 41 ghylieden sult weten, dat ick de HEERE uwe Godt ben, woonende op 42 Zion, den berch mijner heylicheyt: ende Ierusalem sal eene 43 heylicheyt zijn; c 44 ende vreemde en sullen niet meer door haer doorgaen. |
| 41 D. mijne kercke (waer van de geloovige te dier tijt mede-leden waren) sal bevinden, ervaren. Vergel. bov. 2.27. |
| 42 Als bov. 2.32. ende ond. vers 21. |
| 43 D. gantsch heylich, volkomelick alsdan geheylicht, siet ond. vers 21. Apoc. 21.2. ende oock gesuyvert van ’t lastich geselschap aller onheylige bocken ende huychelaren, die Christi niet en zijn, ende sijnen Geest niet en hebben, als volcht. |
| c Apoc. 21.27. |
| 44 Siet Zach. 14.21. Matth. 7.23. ende 13.30. ende 25. versen 32, 46. Apoc. 21.27. voorts en salse oock van geene vyanden meer geplaegt zijn. |
| |
| 18 Ende het sal te dien dage geschieden, dat de 45 bergen van d soeten wijne sullen druypen, ende de heuvelen van melck vlieten, ende alle stroomen van Iuda [vol] waters gaen: ende daer sal eene 46 fonteyne uyt den Huyse des HEEREN uytgaen, ende sal het dal van 47 Sittim bewateren. |
| 45 Door dese ende de volgende lieflicke ende figuerlicke redenen wort afgebeeldt den seer gelucksaligen stant der kercke onder het Coninckrijcke Christi, insonderheyt der triumpherende kercke in het Coninckrijcke der heerlickheyt, wanneer Godt sijn genaden-werck, in dit leven aengevangen, volcomelick sal voltrecken, ende alles in allen zijn. Vergel. Amos 9. vers 13. |
| d Amos 9.13. |
| 46 Siet Iesa. 49.10. Ezech. 47.1, etc. Zach. 14.8. met d’aenteeck. item Apoc. 22.1. |
| 47 Gelegen aen de oost-zijde van de Iordane, in de vlacke velden der Moabiten, tegen over Iericho, nae by de zout-zee, ofte, doode-zee. (siet Gen. 14. op vers 3.) welcker wateren dootlick waren, ende volgens dien d’aenleggende contreyen drooge ende onvruchtbaer. Vergel. Ezech. 47.1, 2, 3. alwaer geseyt wort dat de wateren uyt des Heeren Huys mede liepen oostwaert, ende siet van de plaetse Sittim (Hebr. Schittim) Num. 22.1. vergeleken met 25.1. ende 33.49. Iosu. 2.1. Mich. 6.5. And. het dal der uytgelesene cederen. D. der kercke. Vergel. Psal. 92.13, 14. ende siet Exod. 25. op vers 5. Iesa. 41.19. |
| |
| 19 48 Egypten sal tot verwoestinge worden, ende Edom sal worden tot eene 49 woeste wildernisse: 50 om het gewelt, gedaen aen de kinderen Iuda, in welcker lant sy onschuldich bloet vergoten hebben. |
| 48 Siet bov. op vers 4. |
| 49 Als bov. 2.3. |
| 50 Hebr. om den wrevel, ofte, het gewelt der kinderen van Iuda. D. dien sy aen Iuda bewesen hebben. vergel. de maniere van spreken met Ierem. 2.2. ende siet d’aent. aldaer. |
| |
| 20 Maer Iuda sal 51 blijven in eeuwicheyt, ende Ierusalem 52 van geslachte tot geslachte. |
| 51 Ofte, bewoont worden. siet Ier. 17. op vers 6. door Iuda, Ierusalem, ende Zion, verstaet Godts kercke. Vergel. bov. 2.32. |
| 52 Hebr. Tot. ofte, in geslachte ende geslachte. |
| |
| 21 Ende ick sal haerlieder 53 bloet reynigen, [dat] ick niet gereynicht en hadde: ende de HEERE sal 54 woonen in Zion. |
| 53 D. ick salse volkomelick heyligen, haer suyverende van alle sondelicke onreynicheyt, dat ick te vooren (in desen leven) niet volkomelick en hadde gedaen. Vergelijckt Ezech. 16. versen 6, 9. Hose. 12.15. met de aenteeck. ende siet boven vers 17. Sommige duyden het op Godts genade aen de heydenen, die te vooren van Godts verbont vervreemt waren. Ephes. 2.12. And. ick sal haer bloet onschuldich verclaren, [dat] ick niet onschuldich verclaert hadde. D. ick sal alsdan door mijn oordeel doen blijcken, datse onschuldich om ’t leven zijn gebracht, die om mijnent wille gedoodt zijn, daer ick te vooren mijnen toorn opgeschort ende my als stil gehouden hadde. Vergel. Apoc. 6.10. ende bov. vers 19. |
| 54 Vergel. Ezech. 48.35. Zach. 2.10, 11. Apoc. 21.3, 22. ende 22.3. |
