Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Vordere Prophetye van den val ende verstooringe des weeldigen, gierigen, tyrannigen ende afgodischen Babels, ende van de genadige verlossinge des Ioodschen volcks uyt de Babylonische gevanckenisse, vers. 1, etc. Ieremia beveelt den Seraia het boeck, daer in hy dese Prophetyen hadde geschreven, by Babel in de Riviere Phrath, met eenen aengebondenen steen, te werpen, tot een teecken van Babels eeuwige versinckinge, 59. |
| |
| 1 SOo seyt de HEERE; Siet ick sal eenen 1 verdervenden a wint opwecken, tegen Babel, ende tegen de gene die daer woonen in’t 2 herte van de gene die tegen my opstaen. |
| 1 Verstaet de Meden ende Persen. ende vergel. bov. 4.11. |
| a Ierem. 4.11. |
| 2 Gelijck wy oock in onse tale seggen: in ’t herte van ’t lant. verstaet d’ inwoonders van Babel, die de hooftstadt was van Chaldea, ende als het midden des lants. Siet Deut. 4. op vers 11. |
| |
| 2 Ende ick sal Babel b 3 wanners toeschicken, diese wannen, ende haer lant uytledigen sullen: want sy 4 sullen ten dage des 5 quaets van rontomme tegen haer zijn. |
| b Ier. 4.11. ende 15.7. |
| 3 And. vreemdelingen toeschicken, diese verstroyen sullen. |
| 4 Hebr. zijn geweest. prophetischer wijse gesproken. D. sullen haer van alle kanten bestrijden. |
| 5 D. hares ongelucks, ongevals, dat over haer bestemt is. |
| |
| 3 De 6 schutter spanne sijnen boge tegen [dien] die 7 spant, ende tegen [dien] die sich verheft in sijn 8 pantzier: ende en verschoonet 9 hare jongelingen niet, 10 verbannet al haer heyr: |
| 6 Hebr. de treder trede. D. de spanner spanne. Woorden Godts tot de schutters van de Meden ende Persen. |
| 7 Tegen de Schutters van Babel. |
| 8 Zijnde swaerder gewapent als de schutters. |
| 9 Babel. |
| 10 Siet Deut. 2. op vers 34. ende bov. 50.21. |
| |
| 4 Dat de verslagene 11 liggen in den lande der Chaldeen, ende de doorstekene op hare c straten. |
| 11 Hebr. eygentlick vallen: maer het Hebr. woort wort oock somtijts voor liggen genomen. Siet bov. 9. op vers 22. alsoo ond. vers 47. ende 49. etc. |
| c Ierem. 49.26. |
| |
| 5 Want Israël noch Iuda en sal niet in 12 weduwschap gelaten worden van sijnen Godt, van den HEERE der 13 heyrscharen; (hoewel 14 haerlieder lant vol van 15 schult is,) van den 16 Heyligen Israëls. |
| 12 And. geen weduwer, ofte, geene weduwe gelaten worden, Het Hebr. woort Alman wort alleenlick hier gevonden, beteeckenende yemant die in den weduwelijcken staet gestelt, ofte, gelaten is, gelijck Almana eene weduwe beteeckent. De maniere van spreken siet op het geestelick houwelick dat Godt met sijn volck gemaeckt hadde: als of hy seyde; Al ist dat mijn volck eenen tijt lanck alsoo gehandelt is, als of het niemant toe en hoorde, of haer man ende beschermer doot ware, ende sy van hem, ende van een yeder verstooten ende verlaten waren, so en sal nochtans sulcx niet altoos dueren: Ick sal noch toonen, datse mijne getrouwde is, ende hare sake ter hant nemen, ende het ongelijck, dat haer gedaen is, wreken. Vergel. Ioha. 14.18. |
| 13 Siet 1.Reg. 18. op vers 15. |
| 14 T.w. Israels ende Iuda. And. dewijle haerlieder lant. (T.w. der Chaldeen) etc. |
| 15 Ofte, verwoestinge, die sy met hare sonden verschuldet hebben. Andre duyden dit op de Chaldeen, aldus: want haer (der Chaldeen) lant is vol schults, tegen, ofte, van wegen den heyligen Israëls: D. om de sonden, die de Chaldeen tegen Godt gedaen hebben, daerom hyse straffen sal. Vergel. bov. 50.29. |
| 16 Siet Psal. 71. op vers 22. |
| |
| 6 d Vliedet uyt het midden van Babel, ende reddet, een yegelick sijne ziele, en wordet niet uyt geroeyt in hare 17 ongerechticheyt: want dit is de tijt der e wrake des HEEREN, die haer de 18 verdienste betaelt. |
| d Ier. 50.8. Apoc. 18.4. |
| 17 D. wachtet u, dat ghy niet om en komet in de straffe harer ongerechticheyt. Siet Levit. 5. op vers 1. Psal. 31. op vers 11. ende ond. vers 45. ende bov. 50.8. |
| e Ierem. 50.15, 28. |
| 18 Alsoo wort het Hebr. woort oock genomen Iudic. 9.11. siet wijders 2.Chron. 20. op vers 11. |
| |
| 7 Babel was een gouden 19 beker in de hant des HEEREN, die de gantsche aerde droncken maeckte: de volcken hebben van 20 haren wijn gedroncken; daerom zijn de volcken 21 dul geworden. |
| 19 De sin deser verbloemde maniere van spreken is, dat Godt Babel gebruyckt heeft, als sijnen knecht ende instrument, om sijne rechtveerdige oordeelen over de inwoonders der aerde uyt te voeren. Vergel. bov. 25.9. met d’aenteeck. item 25.15, etc. ende 49.12. ende ond. vers 20, 21, etc. |
| 20 Babels. |
| 21 Van de plagen, die hen door de Babyloniers van Godts hant zijn toegesonden. Vergel. bov. 25.27. van ’t Hebr. woort, siet Psal. 5. op vers 6. |
| |
| 8 Schielick is Babel f gevallen ende verbroken: huylet over haer, nemet g 22 balsem tot hare pijne, misschien salse genesen worden. |
| f Ies. 21.9. Apoc. 14.8. ende 18.2. |
| g Ier. 8.22. |
| 22 Siet bov. 8. op vers 22. |
| |
| 9 Wy hebben Babel 23 gemeestert, maer sy en is niet genesen: h verlaetse [dan], ende 24 laet ons, een yegelick in sijn lant trecken: want haer 25 oordeel reyckt tot aen den hemel, ende is 26 verheven tot aen de 27 bovenste wolcken. |
| 23 Het Hebr. woort beteeckent beyds, meesteren, medicineren, remedien gebruycken, ende genesen, ofte, gesont maken: beyde beteeckeningen worden in dit versken gebruyckt. als ofse seyden: wy hebben ons beste gedaen om haer te helpen, maer te vergeefs. |
| h Ier. 46.11. |
| 24 Als bov. 46.16. Dit zijn woorden van het gehuerde krijchsvolck der Babyloniers. |
| 25 D. straffe. siet bov. 48. op vers 21. |
| 26 Ofte, verheft sich. |
| 27 Ofte, dunste. |
| |
| 10 28 De HEERE heeft onse 29 gerechticheden hervoor gebracht: komet ende laet ons te Zion het werck des HEEREN onses Godts vertellen. |
| 28 Woorden van Godts volck. |
| 29 D. de rechtveerdicheyt onser sake tegen Babel. want of wel Godt met recht sijn volck gestraft heeft, so en was Babel daerom niet onschuldich. Vergel. Ies. 10.7. Mich. 7.9, etc. |
| |
| 11 i 30 Suyvert de pijlen, 31 rustet de schilden volkomelick toe: De HEERE heeft den geest der Coningen van 32 Meden opgeweckt; want sijn voornemen is tegen Babel, dat hyse verderve: want dit is de wrake des HEEREN, de k wrake sijns 33 Tempels. |
| i Ier. 46.4. |
| 30 Maecktse schoon, Spottender wijse tot de Babyloniers gesproken. Vergel. bov. 46.4. ende hier vers 12. |
| 31 Hebr. eyg. vullet, vervullet, D. maecktse ten vollen gereedt. ofte, vattetse met voller hant, ofte, (als sommige) versameltse, brengtse ten vollen by een, item, volmaecktse, offer yets aen feylde. And. vullet de pijlkokers. |
| 32 Verstaet daer by oock, Persen. alsoo ond. vers 28. |
| k Ier. 50.28. |
| 33 Siet bov. 50. op vers 28. |
| |
| 12 Verheffet de baniere op de mueren van Babel, verstercket de wacht, stellet wachters, bereydet de 34 lagen: want gelijck de HEERE heeft 35 voorgenomen, alsoo heeft hy gedaen wat hy over de inwoonders van Babel gesproken heeft. |
| 34 Ofte, laeg-leggers, loerers, die op den vyant mogen passen, ende dien onvoorsiens, een voordeel af sien (alsmen seyt): ’t sal altemael niet helpen, wil de Heere seggen, want ghy en sult met alle uwe krijchs-preparatie Godts voornemen ende werck niet konnen beletten. |
| 35 Hebr. oock heeft de HEERE gedacht, ofte, voorgenomen, oock heeft hy gedaen, etc. D. gelijck, alsoo, etc. ofte, hy heeftet niet alleen voorgenomen, maer oock gedaen, D. sal ’t oock gewisselick doen. Vergel. ond. vers 49. |
| |
| 13 Ghy die aen vele 36 wateren woont, die machtich zijt van schatten: u 37 eynde is gekomen, de 38 mate uwer giericheyt. |
| 36 Om dat de groote Riviere Euphrates niet alleen aen Babel, maer oock daer door liep, ende rontom vele water-grachten waren. Vergel. Apoc. 87.1, 15. |
| 37 D. tijt uwes ondergancks, dien Godt over u bestemt heeft. |
| 38 Hebr. elle, ofte, cubijt, verstaet hier door, het perck dat Godt hare onversadelicke begeerlickheyt gestelt hadde, dat sy niet en souden konnen overtreden, maer daermede soudet uyt ende ten eynde zijn. |
| |
| 14 l De HEERE der heyrscharen heeft gesworen 39 by sijne ziele: Of ick u 40 schoon met menschen als [met] 41 kevers vervult hebbe, nochtans sullen sy malkanderen een 42 vreuchden-geschrey 43 over u toeroepen. |
| l Amos 6.8. |
| 39 Menschelick van Godt gesproken: dat is, by hem selven: gelijck Godt spreeckt bov. 22.24. ende 49.13. Siet Gen. 22. op vers 16. |
| 40 Gelijck de Hebreeusche woordekens genomen zijn bov. 2.22. ende 37.10. item 1.Sam. 14.39. And. so ick u [niet] vervulle, ende sy. etc. verstaende het groote krijchs-heyr der Meden ende Persen, daer mede Godt hier sweeren soude haer te sullen vervullen. |
| 41 Eene soorte van ongedierte, hebbende in ’t Hebreeusch den naem (als eenige meynen) van het verderven der vruchten door leckinge. Siet Psal. 105.34. onder vers 27. Ioël 1.4. ende 2.25. Nah. 3.15, 16. sommige noemense kanker-wormen, ofte, kruyt-wormen. |
| 42 Siet hier van boven 25. op vers 30. ende verstaet dit van de vyanden die Babel souden overvallen. |
| 43 Triumpherende over u: ofte, tegen u, een veltgeschrey maken om malkanderen tot den aenval ende overwinninge van u te verwackeren, al waer’t ghy noch soo vol volcks. |
| |
| 15 44 Die de m aerde gemaeckt heeft door sijne kracht, die de werelt bereydt heeft door sijne wijsheyt; ende den hemel n uytgebreydt door sijn verstant: |
| 44 Siet bov. 10.12, 13, 14, 15, 16. alwaer vast de selve woorden gevonden worden, die hier staen tot aen’t 20. vers Siet d’ aent. aldaer. |
| m Gen. 1.6. Ierem. 10.12, etc. |
| n Iob 9.8. Psal. 104.2. Iesa. 40.22. ende 44.22. ende 51.13. Ierem. 10.12. |
| |
| 16 Als hy sijne stemme geeft, so isser een gedruys van wateren inden hemel, ende hy doet de dampen opklimmen van ’t eynde der aerde: hy maeckt de blixemen met den regen, ende doet den wint voortkomen uyt sijne schat-cameren. |
| 17 Een yeder mensche is onvernuftich geworden so dat hy geen wetenschap en heeft, een yeder goutsmit is beschaemt van het gesneden-beelt: want sijn gegoten-beelt is leugen, ende daer en is geen geest in hen. |
| 18 Ydelheyt zijnse, een werck van verleydingen: ter tijt harer besoeckinge sullense vergaen. |
| 19 Iacobs o deel en is niet gelijck die; want hy is de formeerder van alles, ende 45 [Israël] is de roede sijner erffenisse: HEERE der heyrscharen is sijn naem. |
| o Ierem. 10.16. |
| 45 Dit is hier ingevoegt uyt bov. 10.16. And. ende [hy] (T.w. Godt) is de roede sijner (T.w. Iacobs) erffenisse. D. die sich selven sijnen volcke tot een erfdeel gegeven heeft. |
| |
| 20 46 Ghy zijt my p een 47 voor-hamer, [ende] krijchs- 48 wapenen: ende door u 49 sal ick volcken in stucken slaen, ende door u sal ick Coninckrijcken verderven. |
| 46 Godts woorden tot den Babylonier. Andere verstaen dit als een aensprake aen den Coninck Cyrum, die de Babyloniers soude overweldigen, ende setten over vers 24. ende ick sal, etc. |
| p Ierem. 50.23. |
| 47 Ofte, drijfhamer: verstaet sulcken hamer Godts, die alles, selfs de rotzsteenen, in stucken ende te morsel slaet. Vergel. bov. 23. op vers 29. De gelijckenisse (als blijckt uyt het volgende) is genomen van de krijchs-lieden, bysonderlick van de Curassiers, die hare vuysthamers, ofte, heyrhamers plegen te hebben, om de ysere wapenen daermede door te houwen, ende te verbreken, ende den vyant neder te vellen. |
| 48 Ofte, gereetschap, instrumenten. dat is, ghy sult een instrument ende roede zijn mijns toorns ende rechtveerdigen oordeels over vele volcken. |
| 49 Hier spreeckt Godt met eygentlicke woorden, te weten, in den toekomenden tijt, ende niet in den verledenen tijt, gelijck andersins prophetischer wijse in dese voorsegginge veel geschiet. |
| |
| 21 Ende door u sal ick in stucken slaen het peert ende sijnen ruyter: ende door u sal ick in stucken slaen den wagen ende sijnen 50 ruyter. |
| 50 Ofte, die daer op rijdt. van wagen-ruyteren, die in die tijden van de wagens plachten te vechten, Siet 2.Sam. 10. op vers 18. |
| |
| 22 Ende door u sal ick in stucken slaen den man ende de vrouwe, ende door u sal ick in stucken slaen den ouden ende den jongen: ende door u sal ick in stucken slaen den jongelinck ende de jonckvrouwe. |
| 23 Ende door u sal ick in stucken slaen den herder ende sijne kudde, ende door u sal ick in stucken slaen den ackerman ende sijn 51 jock-[ossen]: ende door u sal ick in stucken slaen Lantvoogden ende Overheden. |
| 51 Ofte, koppel, paer ossen. D. de ossen, die in ’t jock t’ samen gaen arbeyden. |
| |
| 24 52 Maer ick sal Babel ende allen inwoonderen van 53 Chaldeen vergelden alle hare boosheyt, die sy gedaen hebben aen Zion, voor 54 u lieder oogen, spreeckt de HEERE. |
| 52 Als of de Heere seyde: Als ick de Babyloniers in alle de voorgemelde oordeelen, als mijn instrument, sal gebruyckt hebben, dan sal ick niet na laten te straffen de boosheyt die sy ondertusschen daer in gepleegt ende bedreven hebben, bysonderlick aen mijn volck. Vergel. boven op vers 10. |
| 53 D. des lants der Chaldeen, ofte, van Chaldea. alsoo vers 35. |
| 54 Dit spreeckt Godt tot sijn volck, voor welcker oogen hy dit oordeel over Babel wilde laten gaen. |
| |
| 25 Siet ick 55 [wil] aen u, ghy verdervende 56 berch, (spreeckt de HEERE) die ghy de gantsche 57 aerde verderft: ende ick sal mijne hant tegen u uytstrecken, ende u van de 58 steenrotzen afwentelen, ende sal u stellen tot eenen berch des 59 brants. |
| 55 Als bov. 50.31. |
| 56 Alsoo wort Babel genoemt van wegen de Conincklicke hoocheyt ende pracht, ende de gelijckheyt die sy hadde met eenen berch, vermits hare hooge dicke mueren, ende hooge Conincklicke gebouwen. Vergel. Apoc. 17.9. |
| 57 Vergel. Apoc. 11.18, ende 13.14. |
| 58 Uyt uwe hooge vestingen nederstorten, dat ghy daer henen sult tuymelen ende rollen, gelijck een vat ofte yet anders, dat van eene klippe wort afgewentelt, in stucken berst, ende als verbrijselt wort. |
| 59 Daer alles als in der asschen sal liggen, ende niet dan enckel assche ende verbrande steenhoopen (als in afgebrandde plaetsen) overich sullen zijn. siet ond. vers 58. |
| |
| 26 Ende sy en sullen uyt u geenen 60 steen nemen tot eenen hoeck, oock [geenen] steen tot fondamenten: 61 want ghy sult [tot] 62 eeuwige woestheden zijn, spreeckt de HEERE. |
| 60 D. ghy sult niet weder gebouwt worden, ofte soo woest ende verdorven zijn, datmen niet eenen steen onder uwe overige steenhoopen sal vinden, die bequaem zy tot eenen hoecksteen ofte grontsteen. |
| 61 Ofte, maer. |
| 62 Hebr. woestheden. ofte, verwoestinge der eeuwicheyt. alsoo onder vers 62. |
| |
| 27 Verheffet de baniere in den lande, blaset de basuyne onder de heydenen, 63 heyliget de heydenen tegen haer, 64 roepet tegen haer by een de Coninckrijcken van 65 Ararat, 66 Minni ende 67 Askenaz: bestellet eenen 68 krijchs-oversten tegen haer, brenget peerden opwaerts, als 69 ruyge 70 kevers. |
| 63 D. sondertse af, bereydtse, rust toe, tot dit werck des Heeren tegen Babel. Vergel. bov. 6.4. met d’ aenteeck. alsoo in’t volgende vers. |
| 64 Hebr. Eygentl. doet, ofte, laet hooren. D. somtijts, door uytroepinge vergaderen. |
| 65 Groot Armenien. Siet Gen. 8. op vers 4. |
| 66 Kleyn Armenien. |
| 67 Siet Gen. 10. op vers 3. welcke landen men hout dat Cyrus ingenomen hadde, eer hy Babel veroverde. ofte datse ten deele sijne bont-genooten waren. |
| 68 Het Hebr. woort wort alleenlick hier ende Nah. 3.17. gevonden, beteeckenende (als sommige meynen) eenen sulcken Commandeur, ofte, Oversten, die de bevelen des Conincx ontfangt, ende aen ’t krijchs-volck overdraegt ende verklaert: andere verstaen den Coninck Cyrum selfs, ofte Darium (nae haer gevoelen) sijn schoon-vader. |
| 69 Ofte, rouwe, hayrige, die de hayren over eynde steken, als ofse te berge stonden, ende eysselick daer uyt sien: vergel. Iob 4.15. Psa. 119.120. alwaer het selve woort gebruyckt wort. Hebr. peert als kever, [die] ruych is. |
| 70 Peerden in menichte, als sprinckhanen. siet bov. op vers 14. |
| |
| 28 Heyliget tegen haer de heydenen, de Coningen van 71 Meden, 72 hare Lantvoogden, ende alle hare Overheden: ja het gantsche lant 73 harer heerschappye. |
| 71 Als bov. vers 11. |
| 72 Verst. lantvoogden ofte Vorsten van Media. |
| 73 Hebr. sijner: T.w. eens yederen Conincks, ofte, de geslachten worden verwisselt om dat het Hebr. woort, dat een landt ende d’aerde beteeckent, in beyderley geslachten gebruyckt wort. |
| |
| 29 Dan sal het lant beven ende pijne lijden: want 74 elck eene van des HEEREN gedachten staet vaste tegen Babel, om Babels lant te stellen tot eene verwoestinge, datter geen inwoonder en zy. |
| 74 Hebr. de gedachten des Heeren staet vast. D. elck eene sijner gedachten. D. al sijn voornemen. |
| |
| 30 Babels helden hebben opgehouden te strijden, sy zijn 75 gebleven in de vestingen, hare macht is besweken, sy zijn tot q 76 wijven geworden: 77 Sy hebben hare wooningen aengesteken, hare 78 grendels zijn verbroken. |
| 75 Sy sullen geenen moet hebben om te velde, ende den vyant onder oogen te trecken. |
| q Ierem. 50.37. |
| 76 Siet bov. 50.37. ende vergel. Ies. 3.12. |
| 77 De vyanden, Meden ende Persen. |
| 78 Van huysen, ende kleyne poorten, die by menichte nae de Riviere toe waren. Herodot. lib. I. |
| |
| 31 79 De looper sal den looper te gemoete loopen, ende de kuntschapper den kuntschapper te gemoete: om den Coninck van Babel bekent te maken, dat sijne stadt 80 van ’t eynde is ingenomen; |
| 79 Gelijck in eenen onvoorsienen ofte onverwachten inval ende inbreucke des vyants plach te geschieden. |
| 80 Daer de Persen ende Meden inbraken ende de stadt innamen, eer men’t in ’t midden ende op ’t ander eynde van de stadt (vermits hare grootheyt) eens wiste. dit selve betuygt Herodotus even alsoo geschiet te zijn als hier gepropheteert is. |
| |
| 32 Ende [dat] de 81 veyren ingenomen, ende de 82 rietpoelen met vyer verbrandt zijn: ende [dat] de krijchs-lieden verbaest zijn. |
| 81 Dewijle Cyrus het water van Euphrates hadde afgeleydt, so dat het krijchs-volck daer door in de stadt passeerde: and. slechtelick, passen, passagien. |
| 82 Ofte, biese poelen, uyt de Riviere hier ende daer afgeleyt, die den vyant merckelick hinder hadden konnen doen. Sommige verstaen, dat het slechtelick van de waterpoelen by gelijckenisse gesproken zy, datse uytgedroogt waren, als ofse met vyer uytgebrandt ende verdroogt waren. |
| |
| 33 Want soo seyt de HEERE der heyrscharen, de Godt Israëls; 83 De dochter van Babel is als een dorschvloer, ’t is tijt datmense 84 trede: noch een 85 weynich, dan sal haer de tijt des 86 oogsts overkomen. |
| 83 D. Babel, die eener schooner wellustiger Ionckvrouwe gelijck is, sal nu getracteert worden als een dorschvloer, ende het koorn daerop. |
| 84 Ofte, doe treden, D. effene, hart ende gelijck make om het koorn daer op te dorschen, ofte, datmense dorsche. want de dorsschende ossen ofte runderen traden het koorn. |
| 85 T.w. tijts: ’tsal haest zijn, niet lange uytblijven. |
| 86 Ende volgens, de dorschtijt: verstaet den tijt haers ongevals, door de Meden ende Persen, diese als vertreden ende uytdorschen souden, gelijck sy Godes volck ende anderen te vooren gedaen hadden. Siet Ies. 21. op vers 10. |
| |
| 34 87 Nebucadrezar, de Coninck van Babel, heeft my 88 opgegeten, hy heeft my verplettert, hy heeft my gestelt [als] een ledich vat, hy heeft my verslonden als een Draeck, hy heeft sijnen 89 balch gevult van mijne leckernyen: hy heeft my 90 verdreven. |
| 87 Dit is eene klachte van Godts volck, als het volgende vers uytwijst. |
| 88 Verg. Deut. 31.17. met d’aent. item Ies. 30.14. ende bov. 19.11. ende 50.7. |
| 89 Ofte, Pensse, ingewant. het Hebr. woort wort alleenlick hier gevonden. |
| 90 Uyt mijn lant: ofte, hy heeft my wech gespoelt, in eenen sin. |
| |
| 35 Het gewelt, 91 dat my ende mijnen 92 vleesche is aengedaen, 93 zy op Babel, 94 segge d’ inwoonersse van Zion: ende mijn 95 bloet zy op de inwoonders van 96 Chaldeen, segge Ierusalem. |
| 91 Hebr. mijn gewelt ende mijns vleeschs, dat is, ’t gewelt dat my ende mijnen vleesche is aengedaen. Vergel. bov. 2. op vers 2. ende Iudic. 9. op vers 24. Obad. op vers 10. |
| 92 D. mijnen broederen ende bloetverwanten. Vergel. Rom. 11.14. ende Lev. 18.6. |
| 93 Ofte, is, D. leyt. siet Iudic. 9. op vers 24. |
| 94 Het volck dat te Ierusalem te huys hoort, ofte, Godts kercke. |
| 95 Vergel. Mat. 27.25. |
| 96 D. van Chaldea: als bov. vers 24. |
| |
| 36 Daerom, soo seyt de HEERE; 97 Siet ick sal uwen 98 twist twisten, ende uwe wrake wreken: ende ick sal haer r 99 zee drooge maken, ende hare 100 sprinckader opdroogen. |
| 97 Godts antwoort op de voorgaende woorden sijnes volcks. |
| 98 Siet bov. 50.34. |
| r Ierem. 50.38. |
| 99 De wateren van Euphrates, die rontom ende in haer midden zijn: Siet van ’t gebruyck des woorts zee, Gen. 1. op vers 10. ende vergel. bov. 50.38. met d’ aenteeck. |
| 100 D. de Riviere, die uyt haren sprinckader voortkomt. |
| |
| 37 Ende Babel sal worden tot [steen]hoopen, eene wooninge der Draken, eene ontsettinge, ende 101 aenfluytinge, datter geen inwoonder en zy. |
| 101 Siet 1.Reg. 9. op vers 8. ende bov. 18. op vers 16. |
| |
| 38 102 Sy sullen t’ samen brullen als jonge Leeuwen, 103 briesschen als Leeuwen-welpen. |
| 102 De Babyloniers sullen in haer Feest-bancket juychen, rasen ende tieren, als dertele jonge wilde leeuwen: daer op het volgende vers past. ofte, (als sommige) sy sullen als verhongerde jonge leeuwen brullen ende briesschen, om dat haer den roof benomen is. Andere verstaen ’t van de Persen ende Meden, die over den roof van Babel als leeuwen souden brullen. |
| 103 Ofte, rucchelen, D. een onvolkomen gebrul voortbrengen, dat der Eselen geluyt gelijck zy. and. sich uytschudden ofte, het hayr verschudden. Vergel. ebreeusch den naemIud. 16.20. met d’ aenteeck. |
| |
| 39 Als sy 104 verhittet zijn, sal ick haren 105 dranck opsetten, ende salse droncken maken, op datse 106 opspringen: maer sy sullen eenen 107 eeuwigen slaep slapen, ende niet opwaken; spreeckt de HEERE. |
| 104 Van dronckenschap in haer godtloos bancket. dan sal ick haer eenen anderen dronck opsetten. siet de vervullinge, nae sommiger gevoelen, Dan. cap. 5. |
| 105 Hebr. drinckingen, ofte, droncken, elck eenen sijnen dronck, die ick eenen yederen in mijnen beker des toorns bereyt hebbe, ende haer sal doen drincken. |
| 106 Doch niet van vreuchde, maer van schrick ende zitteringe. |
| 107 Hebr. slaep der eewicheyt. D. den langen slaep, den doot, sterven, omgebracht worden, ende op aerden, ofte, in dit leven niet wederkeeren. Vergel. Psal. 76.6. ende Eccl. 12.5. met d’ aenteeck. ende ond. vers 57. item Psal. 13.4. |
| |
| 40 Ick salse afvoeren als lammeren om te 108 slachten: als rammen 109 met bocken. |
| 108 D. ter slachtinge, tot den slachtbanck, om geslacht te worden. als bov. 11.19. ende 25.34. ende 48.15. ende 50.27. |
| 109 D. ende als bocken. |
| |
| 41 110 Hoe is s 111 Sesach [soo] verovert, ende den t 112 roem der gantscher aerde ingenomen? hoe is Babel geworden tot eene 113 onsettinge onder de heydenen? |
| 110 Als bov. 50.23. |
| s Ierem. 25.26. |
| 111 Siet bov. 25. op vers 6. |
| t Ies. 13.19. |
| 112 D. beroemt door de gantsche werelt. Vergel. bov. 49.25. ende Ies. 13.19. |
| 113 Dat sich een yeder daer over verwondert ende ontsett, als bov. vers 37. ende dickwijls in’t voorgaende. |
| |
| 42 114 Een zee is over Babel geresen, door de veelheyt harer golven is sy bedeckt. |
| 114 Antwoorde op de voorgaende vrage: waer van de sin is, dat Babel die onoverwinnelick scheen te zijn, door een onwederstaenlick gewelt soude worden overrompelt: te weten, door het groote heyrleger der Meden ende Persen, zijnde aengevoert ende gesterckt door Godts machtige hant. |
| |
| 43 Hare steden zijn geworden tot verwoestinge, een dorre lant, ende wildernisse: een lant, 115 daer in 116 niemant en woont, ende daer door geen menschen kint door en gaet. |
| 115 Hebr. in welckes, ofte, in des selfs [steden.] |
| 116 Hebr. niet alle man. D. niemant, niet een mensche. |
| |
| 44 Ende ick sal besoeckinge doen over 117 Bel te Babel, ende ick sal uyt sijnen muyl uythalen dat hy 118 verslonden heeft, ende de heydenen en sullen niet meer tot hem 119 toevloeyen: [want] oock Babels muer gevallen 120 is. |
| 117 Siet bov. 50.2. |
| 118 Hebr. sijne verslindinge. sommige duyden dit op de offerhanden, diemen desen Afgodt moeste doen, waer van men mach lesen de Apocrijphe stucken van Daniel, ende Herodotus. Andere verstaen den roof ende de ondergebrachte landen, van welcker overwinninge sy desen Afgodt de eere gaven. Vergel. bov. 49.1. Iud. 11.24. |
| 119 Als waterstroomen, waer van het Hebr. woort komt. Vergel. Psal. 34.6. met d’aent. |
| 120 D. sal sekerlick vallen, niet tegenstaende datmen ’t houdt voor een eeuwich ende onverbreecklick werck. Siet ond. vers 58. |
| |
| 45 Gaet uyt mijn volck, uyt het midden van haer, ende reddet een yegelick sijne ziele; 121 van wegen de hitticheyt des toorns des HEEREN: |
| 121 Dat ghy in hare straffe niet mede om en komet. Vergel. bov. vers 6. ende op dat ghy ontgaet de perijckelen, waer van in’t volgende. |
| |
| 46 Ende op dat ulieder herte misschien niet weeck en worde, ende ghy vreeset, van’t 122 geruchte dat gehoort sal worden in den lande: want daer sal een geruchte komen in ’t 123 [eene] jaer, ende daerna een geruchte in ’t [ander] jaer: ende daer sal gewelt zijn in den lande, 124 heer over heer. |
| 122 D. tijdinge diemen hooren sal van den optocht, aenkomste, ende den voortganck der Coningen van Meden ende Persen tegen Babel. Hebr. eyg. hooringe. |
| 123 Hebr. in’t jaer ende in’t jaer: ofte, ’t jaer door ende ’t jaer door. D. in’t een jaer ende in’t ander jaer, ofte, het een jaer voor, ende ’tander jaer na, jaer op jaer, ’t gantsche jaer door, soo in’t eerste jaer, als in’t tweede jaer. De historien vermelden dat Cyrus in’t eerste jaer sijns optochts noch niet voor Babel gekomen is, maer in’t tweede. |
| 124 Ofte, heerscher tegen heerscher. T.w. de Heeren van Meden ende Persen, sullen zijn over ende tegen de Babyloniers. |
| |
| 47 Daerom, siet de dagen komen, dat ick besoeckinge sal doen over de 125 gesnedene beelden van Babel, ende haer gantsche lant sal beschaemt worden: ende alle 126 hare verslagene sullen in’t midden van haer 127 liggen. |
| 125 Ofte, gegravene. |
| 126 D. die van haer volck dootlick verwondet ende nedergehouwen sullen zijn. |
| 127 Siet bov. op vers 4. alsoo in’t volgende. |
| |
| 48 Ende den 128 hemel ende d’aerde, mitsgaders al wat daer in is, sullen juychen 129 over Babel: want van ’t 130 Noorden 131 sullen haer de verstoorders aenkomen, spreeckt de HEERE. |
| 128 Vergel. Apoc. 12.12. ende 18.20. ende 19.1, etc. |
| 129 D. over Babels onderganck. |
| 130 Siet bov. 50. op vers 3. |
| 131 Hebr. sal haer verstoorders, etc. D. alle, ende een yeder van de gene, die haer verstooren sullen. |
| |
| 49 Gelijck Babel geweest is 132 tot eenen val der 133 verslagenen Israëls: alsoo sullen 134 te Babel de verslagene des gantschen lants vallen. |
| 132 Hebr. tot vallen. D. sy heeft daer toe gearbeyt, is daer toe gestelt geweest, ’t is haer hert ende sin geweest, sy heeft daer toe gedient. ofte aldus: Gelijck Babel de verslagene Israëls heeft doen vallen. de sin is eenerley. |
| 133 Dat het overal vol lach van verslagene Ioden, (siet bov. vers 4. met d’aenteeck.) alsoo sal Babels lant weder vol worden van verslagene. Hebr. oock [is] Babel, oock sullen te Babel, etc. Vergel. bov. vers 12. met d’aenteeck. |
| 134 Ofte, der Babel, in Babel. |
| |
| 50 135 Ghy ontkomene van den sweerde, gaet wech, ende blijvet niet staen: gedencket des HEEREN van 136 verre, ende laet Ierusalem in u lieder herte 137 opkomen. |
| 135 Aensprake aen de gevangene overgeblevene Ioden in Babel. |
| 136 Uyt Babylonien: gedenckt alsdan wat Babel aen Ierusalem gedaen heeft, ende hoe ’t haer vergolden wort: ende voorts, stelt u herte om weder te keeren nae Ierusalem, etc. |
| 137 Vergel. bov. 3.16. ende 7.31. met d’aenteeck. |
| |
| 51 [Ghy mochtet 138 seggen:] Wy zijn beschaemt geworden, want wy hebben versmaetheyt gehoort, schaemrootheyt heeft ons aengesichte bedeckt: om dat 139 uytlantsche over de heylichdommen van des HEEREN huys gekomen zijn: |
| 138 Als ghy aen Ierusalem gedencket. |
| 139 De Babyloniers, die den Tempel verbrandt hebben. |
| |
| 52 140 Daerom, siet de dagen komen, spreeckt de HEERE, dat ick besoeckinge doen sal over 141 hare gesnedene beelden: ende de dootlick verwondde sal 142 kermen in haer gantsche lant. |
| 140 Godts antwoorde op de voorgaende klachte van sijn volck. |
| 141 Babels Afgoden: alsoo in’t volgende. |
| 142 Ofte, stenen, suchten. D. haer gantsche lant sal vol zijn van ’t kermen ende krijten der verwondden, die, als verslagene, sterven sullen. Vergel. vers 49. het Hebr. woort beteeckent beyds, eenen dootlick verwondden, ende verslagenen. |
| |
| 53 Al klom Babel ten hemel op, ende 143 al maeckte sy vast de hoochte harer sterckte; so sullen haer [doch] verstoorders van my overkomen, spreeckt de HEERE. |
| 143 And. al maeckte sy hare sterckte vast [in] de hoochte. Vergel. bov. 49.16. Obad. 4. |
| |
| 54 Daer is eene stemme des gekrijts uyt Babel: ende eene groote 144 breucke uyt den lande der Chaldeen. |
| 144 D. verwoestinge, jammer, elende, etc. siet Ierem. 4. op vers 6. and. gekraeck. |
| |
| 55 Want de 145 HEERE verstoort Babel, ende sal de 146 grootsche stemme uyt haer doen vergaen: want 147 haerlieder golven sullen bruysen als 148 groote wateren, het 149 geruysch van haerlieder geluyt 150 sal sich verheffen. |
| 145 Als den autheur deses krijchs, ofte, de opperste krijgs-overste der Meden ende Persen. |
| 146 D. den hoogen roem, het hooch-spreken ende pocchen der Babyloniers, dat sy gewoon waren te gebruycken, als hare Monarchie in fleur was. and. het groot gedruys, D. ’tgewoel, dat binnen Babel was van wegen de veelheyt der volckeren daer binnen. |
| 147 Der Meden ende Persen, die Babel, als een zee, sullen overloopen. Siet bov. vers 42. and. hoewel haerlieder (der Babyloniers) golven, etc. D. hoewelse nu sulcken gewoel maken, etc. |
| 148 Ofte, vele. |
| 149 Ofte, gedreun, groot gedruys harer stemme, T.w. der Babyloniers, die groot getier ende geroep maeckten over hare elenden. |
| 150 Hebr. is, ofte, wort gegeven, uytgegeven. D. sal verheven worden, sal sich verheffen, sal sich uyt geven, so datmen hare aenkomste van verre sal konnen hooren. |
| |
| 56 151 Want de verstoorder komt over haer, over Babel, ende hare helden sullen gevangen worden, haerlieder bogen 152 zijn verbroken; want de HEERE, de Godt der vergeldinge, sal [haer] 153 sekerlick betalen. |
| 151 Ofte, wanneer de verstoorder, etc. dan sullen, etc. |
| 152 Hebr. is verbroken. D. elck een van hare bogen, alle bogen sullen verbroken worden. |
| 153 Hebr. betalende betalen. |
| |
| 57 Ende ick sal hare Vorsten, ende hare Wijsen, hare Lantvoogden, ende hare Overheden, ende hare helden 154 droncken maken; ende sy sullen eenen 155 eeuwigen slaep slapen, ende niet opwaken; spreeckt de Coninck, wiens naem is, HEERE der heyrscharen. |
| 154 Uyt den beker mijns toorns. |
| 155 Siet bov. op vers 39. |
| |
| 58 Soo seyt de HEERE der heyrscharen; Die 156 breede 157 muer van Babel sal t’ eenemael 158 ontbloott worden, ende hare hooge poorten sullen met vyer aengesteken worden: so dat de 159 volcken 160 te vergeefs, ende de natien ten 161 vyere sullen gearbeydt hebben, datse mat wierden. |
| 156 Die vijftich Conincklicke Cubiten ofte ellen dick ende breedt was, soo datter twee wagens neffens malkanderen bequamelick op rijden konden, blijvende noch eene goede spatie tusschen beyden, als de historien betuygen. |
| 157 Hebr. mueren, in ’t getal van velen, om dat die muer soo uytermaten dick was, als of het vele mueren geweest waren: gelijck, Behemoth, beesten, genomen wort voor een groot beest, als een Elephant, etc. siet Psal. 73.22. Iob 40.10. |
| 158 T.w. tot de fundamenten toe. Vergel. Psal. 137.7. And. verbroken. |
| 159 Welcker arbeyt de Babylonoers gebruyckt hebben in ’t maken van desen muer. |
| 160 Ofte, tot uytlediginge. D. dat alles weder mochte wechgenomen, verdorven, ende verstroyt worden, wat daer toe aengevoert ende t’ samen gebracht was. |
| 161 Ofte, om des vyers wille. D. op dat haren arbeyt met vyer mochte verbrant worden: niet dat dit de meyninge ofte het oogemerck der bouwlieden geweest zy, maer dat haren arbeyt door Godts regeringe alsoo uytgevallen zy, ende daer toe gedient hebbe. Vergel. Hab. 2.13. |
| |
| 59 Het 162 woort, dat de Propheet Ieremia beval aen Seraja, den sone Nerija, des soons Machseja, als hy 163 van Zedekia, den Coninck van Iuda, nae Babel tooch, in ’t vierde jaer sijner regeringe: ende Seraja was een 164 vreedsaem Vorst. |
| 162 Ofte, de sake die, etc. |
| 163 Ofte, van wegen. het Hebr. woordeken wort somtijts genomen voor, van, van wegen, uyt, als te sien is Gen. 4.1. ende 44.4. Exo. 9.29. Ezech. 6.9. Mich. 3.8. ende in dese plaetse. and. met Zedekia: maer sulcx en wort nergens elders in de Schriftuere vermeldt, ende ’t schijnt niet wel gelooflick, dat Zedekia, gerebelleert hebbende tegen den Coninck van Babel, selfs in persoon nae Babel soude hebben derven trecken, maer wel, dat hy door desen vreedsamen ende vroomen legaet versoeninge ende vrede gesocht mach hebben te bemiddelen. |
| 164 Hebr. vorst der ruste. D. een vroom, stil ende vreedsaem man, dien Ieremia dese sake heeft mogen vertrouwen, waer mede een ander te dier tijt den spot soude hebben gedreven, ofte, sulcx geweygert hebben, als vol perijckels ende swaricheyts zijnde. And. overste der ruste des Conincks, D. overste Camerlinck. sommige houden ’t voor eenen naem van sekere contreye, waer van te sien is 1.Chron. 2. op vers 52. |
| |
| 60 Ieremia nu schreef al het quaet, dat over Babel komen soude, in een 165 boeck, [te weten] alle dese woorden, die tegen Babel geschreven zijn. |
| 165 Verst. een bysonder boeck, ofte dobbel, copye, afschrift, dat hy desen Seraja mede gaf. |
| |
| 61 Ende Ieremia seyde tot Seraja: Als ghy te Babel komt, so sult ghy 166 sien, ende lesen alle dese woorden, |
| 166 Ofte, [haer N. Babel] aensien. ofte, aenschouwen, besien, om dese Prophetye met Babels tegenwoordigen staet te vergelijcken. ofte, als ghyse sult sien, etc. |
| |
| 62 Ende sult seggen; ô HEERE, ghy hebt over dese plaetse gesproken, dat ghyse sult uytroeyen, soo datter geen inwoonder in en zy, van den mensche tot op het beest, maer datse worden sal [tot] 167 eeuwige woestheden. |
| 167 Hebr. woestheden, ofte, verwoestingen der eeuwicheyt, als bov. vers 26. |
| |
| 63 Ende het sal geschieden, als ghy ge-eyndigt sult hebben dit boeck te lesen; [dan] sult ghy eenen steen daer aen binden, ende werpen het in ’t midden des 168 Phrats, |
| 168 De riviere Euphrates, die aen ende door Babel liep. |
| |
| 64 Ende sult seggen; Alsoo sal Babel sincken, ende niet wederopkomen, 169 van wegen het quaet, dat ick over 170 haer sal brengen, ende 171 sy sullen mat worden. 172 Tot hier toe zijn de 173 woorden van Ieremia. |
| 169 Hebr. van ’t aengesichte des quaets. D. van, ofte, van wegen het quaet der straffe, des ongevals, ongelucks, verderfs, etc. |
| 170 Babel. |
| 171 N. de Babyloniers, sullen amechtich, machteloos worden ende beswijcken, datse niet weder sullen konnen rijsen, ofte opkomen, hoe seer sy oock haer daerom bemoeyen. |
| 172 Vergel. boven 48.47. |
| 173 T.w. van Babels straffe, ofte, in ’t gemeyn van de Prophetyen Ieremie, die in dit boeck begrepen ende t’samen gebracht zijn. hier uyt wort by sommige afgenomen, dat het volgende capittel van eenigen anderen man Godts, daer by gevoegt is, als tot een zegel, ende naeder verklaringe van de voorgaende Prophetyen. Vergel. d’aenteeck. op het 34 cap. Deut. |
