Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Agur bekent sijne ende aller menschen onwetentheyt in godtlicke saken, buyten Godts woort, vers 1, etc. ende verclaert dat de wijsheyt, scheppinge, ende regeringe aller dingen is Godts des Vaders, ende sijns Soons, 4. hy roemt de reynicheyt ende volmaechtheyt van Godts woort. 5, 6. Sijn gebedt om twee dingen, 7, 8, 9. van eenen knecht ’t achterclappen by sijnen Heer, 10. vier quade geslachten, 11, etc. vier onversadelicke dingen, 15, 16. verachtinge des ouderen, 17. vier dingen, swaer om te weten, 18, 19. vier ondraechlicke dingen, 21, 22, 23. vier kleyne, maer wijse dieren, 24, etc. viere, statelick in haren ganck, 29, 30, 31. afstant, ende voorkominge van toorn, 32, 33. |
| |
| 1 DE woorden van 1 Agur sone van Iake; een 2 last; de man spreeckt tot 3 Ithiël: tot Ithiël, ende Uchal. |
| 1 Eenige verstaen door desen name Salomo selve, van wegen het vergaderen sijner spreucken. want de naem komt van een woort, ’twelck beteeckent vergaderen, ende t’samenbrengen: andere verstaen, dat Agur de naem is van een Propheet, die de spreucken deses Capittels gestelt, ende den tween persoonen hier by genaemt, toegeschreven heeft. |
| 2 D. de leeringe. Siet van het Hebr. woort, 2.Reg. 9. op vers 25. alwaer het beteeckent een prophetisch dreygement: maer hier ist genomen voor allerley goet onderwijs, daermede de mensche gesticht wort. |
| 3 Dit houden sommige voor namen ofte titulen onses Heeren Iesu Christi, van welcken gesproken wort vers 4. Ithiel is soo veel als, Godt is met my: komende ten naesten by over een met den naem Immanuel, Ies. 7.14. Uchal, D. ick sal vermogen, ofte, konnen. andere verstaen, dat het namen souden zijn van Agurs met-gesellen, ofte discipulen, ofte (gelijck eenige meynen) sonen, die de volgende spreucken van hem souden ontfangen hebben. |
| |
| 2 4 Voorwaer ick ben onvernuftiger 5 dan yemant: ende ick en hebbe geen menschen 6 verstant. |
| 4 De Propheet begint sijne spreucken met een voorrede vande kleynheyt, ende nieticheyt sijns verstants, soo wel om sich selven mate te stellen in’t ondersoecken van verborgene dingen, als oock om andere te vermanen, datse de hooge materien, die het verstant des menschen te boven gaen, niet en moesten curieuselick nasoecken, maer sich houden binnen de palen der nederige leersaemheyt. |
| 5 Agur door het kleyn gevoelen, dat hy van sich selven heeft, maeckt sich ten aensien van hooge, ende diepgrondige questien geringer dan eenich mensche. |
| 6 T.w. niet alsoo het nu is, maer alsoo het in Adam geschapen was. |
| |
| 3 Ende ick en hebbe 7 geene wijsheyt geleert; nochte de wetenschap der 8 heyligen gekent. |
| 7 T.w. dat ick soo hooge dingen soude konnen begrijpen. |
| 8 Siet Iob 15.15. ende de aenteeck. And. soude ick dan de wetenschap der heyligen weten? |
| |
| 4 9 Wie is ten hemel opgeclommen, ende nedergedaelt? a 10 wie heeft den wint in sijne vuysten versamelt? wie heeft 11 de wateren in een kleet gebonden? wie heeft alle 12 de eynden der aerde gestelt? hoe is 13 sijnen naem, ende hoe is den naem sijnes soons? so ghy het weet. |
| 9 ’T is soo veel als of hy seyde: wie is de wijsheyt Godts, ende de kracht Godts, als Godts eenich-geboren Sone, de Messias, in welcken alle schatten der wijsheyt ende kennisse verborgen zijn? Vergel. bov. 8. van vers 22 tot vers 32. toe. ende 1.Cor. 1.24. Col. 2.3. ende siet wijders dese selve woorden op den Heere Christum alleen geduydt, Ioh. 3.13. Eph. 4.9,10. |
| a Iob 38.4. Psal. 104.3. Ies. 40.12. |
| 10 Als Godt de Vader ende sijn eenich-geboren Soon, sonder uyt te sluyten den Heyligen Geest, die van haer beyden uytgaet, ende de geest des Vaders, ende des Soons is? Vergel. Ioh. 1.3. Hebr. 1.3, etc. |
| 11 Verst. de boven-wateren, dat is, de wolcken, die Godt alleen in de lucht houdt hangende, als ofse in een kleet beloten waren, het welcke hy los maeckt, ende ontvouwt nae sijn welbehagen. |
| 12 T.w. datse in’t midden der lucht op haer eygen gewichte gevesticht staen. |
| 13 T.w. Godts des Vaders, ende sijns eeuwigen Soons. (Vergel. Psal. 2.7. ende 80.16. Iesa. 9.5.) welcker naem, (D. eeuwich Godtlick wesen) geen creatuere en kan begrijpen. Siet Exod. 3.13,14. Iud. 13.17,18. |
| |
| 5 b 14 Alle reden Godts is doorloutert: hy is 15 een schilt den genen, die op hem betrouwen. |
| b Psal. 12.7. ende 18.31. ende 19.9. ende 119.140. |
| 14 Verst. het woort Godts ons inde H. Schrifture geopenbaert, inhoudende de leere, diewygelooven, ende de geboden diewynakomen moeten, sonder ons al te seer te bekommeren met de verholentheden, die Godt voor sich selven behouden heeft, ende ons verstant te boven gaen. Deut. 29.29. |
| 15 Vergel. Genes. c. 15.1. ende d’aent. |
| |
| 6 c 16 En doet niet tot sijne woorden, op dat hy u niet en bestraffe; ende ghy leugenachtig bevonden wort. |
| c Deut. 4.2. ende 12.32. Apoc. 22.19. |
| 16 Hy en verbiedt niet yets af te doen vande woorden Godts, niet om dat sulcx geoorlooft zy: want dat is mede verboden, Deut. 4.2. ende 12.32. Apoc. c. 22.19. maer om dat de menschen meest tot toedoen genegen zijn, ende dat onder den schijn van goede uytleggingen, ende uytgesonderde heylicheyt. |
| |
| 7 Twee dingen hebbe ick van 17 u begeert: en onthoudtse my niet, 18 al eer ick sterve: |
| 17 N. ô Godt. |
| 18 D. al eer ick scheyde uyt dit verganckelick leven: int welcke des menschen ziele den sondigen aert altijd onderworpen is, ende sijn lichaem den tijdelicken nootdurft behoeft. |
| |
| 8 19 Ydelheyt, ende 20 leugentale 21 doet verre van my; 22 armoede, nochte rijckdom en geeft my niet: voedt my met het broot 23 mijnes bescheydenen deels: |
| 19 Verst. alle wangeloove, dwalinge, ende valscheyt inde leere. alsoo is het woort genomen, Thren. 2.14. Ezech. cap. 12.24. ende 13. versen 6, 7. Zach. 10.2. |
| 20 Verst. allerley valscheyt, huychelrije, bedroch, vleyinge, uytstrijckinge, snootheyt, ende verkeertheyt in’t leven. alsoo Psal. 4.3. ende 62.5. bov. 19.22. ende 23.3. |
| 21 T.w. door de verlichtinge, ende heylichmakinge uwes Geestes. Dit is het eerste dat hy begeert. |
| 22 Dit is de tweede begeerte. |
| 23 Siet Iob 23. op vers 12. |
| |
| 9 Op dat ick 24 sat zijnde, [u] dan niet en verloochene, ende segge, Wie is de HEERE? ofte dat ick verarmt zijnde, dan niet en stele; ende den 25 Name mijns Godts aen en taste. |
| 24 D. vol zijnde vande besittinge grooter middelen, ende dertel van ’t overdadich misbruyck der selver. Vergel. Deut. 31.20. ende 32.15. Neh. 9.25, 26. ond. vers 22. |
| 25 T.w. door ydel misbruyck des selven, oft valsch eedtsweeren, om goet te vergaderen, ofte dieverye te loochenen; ofte door murmureringe tegen Godt, om dat hy my met armoede besoeckt. |
| |
| 10 26 En achterklapt niet van den knecht by sijnen heere, op dat hy u niet 27 en vloecke, ende ghy 28 schuldich wordet. |
| 26 D. en bedraecht hem niet lichtveerdelick, ende buyten sijn schult. siet Ps. 101. op vers 5. |
| 27 D. wrake over u van Godt begeere, die de arme verdruckte menschen belooft heeft voor te staen, Exod. 22.23. maer de beschuldinge ten rechten gedaen zijnde, heeft hy niet te vreesen. bov. 26.2. maer oock segen te verwachten, 2.Sam. 16.12. |
| 28 D. niet alleen overtuycht van uwe sonde, maer oock daer over van Godt gestraft wort. Vergel. Gen. 41.21. Lev. 4.22. Num. 5.6, 7. |
| |
| 11 29 Daer is een 30 geslachte dat sijnen vader vervloeckt, ende sijne moeder 31 niet en segent: |
| 29 De Prophete verhaelt hier, ende inde volgende 3 versen eenige soorten van sondaren, die seer grouwelick zijn voor Godt. |
| 30 D. een aert, ofte soorte van menschen: alsoo Deut. 1.35. ende 32.5. Psal. 14.5. ende hier in de volgende versen 12, 13, 14. |
| 31 D. oock sal vervloecken. Het selve dat verhaelt was, wort wederom vernieuwt met loocheninge van het tegendeel des genen, dat verhaelt was. alsoo Deut. 33.6. Ies. 38.1, etc. |
| |
| 12 Een geslachte dat reyn 32 in sijnen oogen is; ende van sijnen 33 dreck niet gewasschen en is: |
| 32 D. in sijn eygen gevoelen, ende oordeel. Vergel. Iob 18.3. ende siet d’aenteeck. Verst. hier de schijn-heylige, ende geveynsde, die sich gelaten suyver van sonden te zijn, ofte immers seer weynich daermede besmet, ten aensiene van andere. |
| 33 D. sonden, dewelcke hier genaemt worden met een woort het welcke beteeckent den mist, die door de kamerganck uytgeworpen wort. alsoo Ies. 4.4. |
| |
| 13 Een geslachte d 34 wiens oogen hooge zijn, ende diens oogen-leden verheven zijn: |
| d Prov. 6.17. |
| 34 Verst. hooveerdige menschen, die veel gevoelen van haer selven, een yeder verachten, ende over ’t hooft sien willen. siet bov. 6. op vers 17. |
| |
| 14 e Een geslachte 35 wiens 36 tanden sweerden, ende wiens 37 back-tanden messen zijn, om de elendige van der aerde ende de nootdurftige van onder de menschen 38 te verteeren. |
| e Prov. 12.18. |
| 35 Verst. in’t gemeyne, die geheel wreet, ende sonder medelyden zijnde, haer aensien ende vermogen misbruycken, om de kleyne te vernielen: als daer zijn de achter-klappers, faem-roovers, ende lasteraers: item, die met gewelt de elendige verdrucken; mitsgaders de gierigaerts, die haren naesten door bedriegelicken handel verdrucken, ofte door woecker uytsuypen. |
| 36 Vergel. Psal. 57.5. |
| 37 Siet Iob 29. op vers 17. |
| 38 D. te verslinden, ende te vernielen. siet Exod. cap. 15.7. ende d’aenteeck. Deut. 32.42. 2.Sam. 2.26. |
| |
| 15 39 De 40 bloet-suyger heeft twee 41 dochters, 42 Geeft, Geeft: Dese 43 drie dingen en worden niet versadicht: [ja] 43 viere en seggen niet, ’T is genoech: |
| 39 Door gelijckenissen wort hier nu afgemaelt de onversadelicke begeerlickheyt der gener, die in’t voorgaende vers zijn voorgestelt geweest. |
| 40 Verst. eenen dicken water-worm, anders oock ecchel genaemt, die in poelen, ende morasschen is, hebbende een scherp tongsken in 2 tacken gekloven, waermede hy aen een lichaem gevoecht zijnde, des selven vel doornijpt, ende dan soo veel bloet intreckt, dat hy van selfs daer van afvalt, zijnde de lust wel niet versadicht, maer het lichaem soo opgevult, dattet niet meer en vermach. De gelijckenisse is wel te verstaen. |
| 41 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick dochters, maer het is oock voor tacken genomen, om datse als dochters zijn vande stam, daer uyt sy voortkomen, Gen. 49.22. Verstaet hier het gespletene tongsken, daer van inde voorgaende aenteeck. gemelt is. |
| 42 D. welcker elck een segt Geeft, ofte, Brengt, ofte, die beyde soo genaemt mogen worden, om hare onversadelickheyt daermede uyt te drucken. |
| 43 Siet bov. 6. op vers 16. |
| |
| 16 44 Het graf, 45 de geslotene baermoeder, de 46 aerde, [die] van water niet versadicht en wort: ende het 47 vyer, en 48 seyt niet, ’T is genoech. |
| 44 Vergel. bov. 1.12. ende 27.20. |
| 45 Hebr. de sluyt-moeder baer-moeder. D. de geslotene, ende onvruchtbare baer-moeder. siet Gen. 20. op vers 18. de Israelitische vrouwen waren in dien tijt over de mate begeerich, om kinderen te krijgen. siet Gen. 30.1, 23. met d’aenteeck. |
| 46 T.w. de dorre, ende sandige aerde. want hoewelse seer bevochticht wort, so wortse nochtans in korten tijt weder soo dorstich, datse niet en schijnt bewatert geweest te zijn. |
| 47 Dat nemmermeer moede is van branden, hoe veel brandelicke stoffen oock daer in geworpen wort. |
| 48 Vergel. Iob 14.7. ende d’aenteeck. |
| |
| 17 De 49 ooge, [die] den vader bespot, ofte de gehoorsaemheyt der moeder veracht, die sullen de 50 raven der beke uytpicken; ende des arents jongen sullense eten. |
| 49 D’ooge wort voornemelick in dese straffe vermelt, om dat daer in meest haer openbaren de teeckenen van spot, spijt, verachtinge, ende quaetwillicheyt. |
| 50 D. die haer ontrent de beken, rivieren, ende water-stroomen houden, om aldaer te drincken, ofte haer aes te soecken vande doode lichamen, ende andere dingen, die daer dickwijls in drijven. And. de raven des dals, ofte, der valeye, hoedanich daerna was het dal Hinnoms, daer somtijts vele doode lichamen, ende andere vuylicheden lagen, 2.Reg. 23.10. De sin is, dat de moetwillige kinderen, die hare ouderen bespotten, eyndelick aen een galge geraken, ofte onbegraven den vogelen tot een aes plegen voorgeworpen te worden. |
| |
| 18 Dese drie dingen zijn voor my te wonderlick: ja viere, die ick niet en weet: |
| 19 De 51 wech eens 52 arents in den hemel: de 53 wech eener slange op eenen rotzsteen: 54 de wech eens schips 55 in’t herte der zee: ende de 56 wech eens mans by eene maecht. |
| 51 D. de maniere van doen. siet bov. 6. op vers 6. |
| 52 Deses maniere van doen is wonderbaer, om dat hy t’samen seer snellick, ende hooge opvliecht. Anders, om dat hy met sijn vliegen de locht scheurende, ende doorsnijdende, nochtans daer in geene spore, nochte lijck-teecken na en laet. |
| 53 Die wonderlick is, om datse sonder voeten haestelick kruypt, ende klimt op glatte rotzen. And. om datse op de rotze, daer op sy kruypt, geene groeve en maeckt, nochte geen slijm achter haer en laet, gelijck de water-slangen, nochte pluymen, gelijck de vogels, nochte mist, gelijck meest alle andere gedierten. |
| 54 Die wonderlick is, om dat een schip in’t midden der zee, nu in eenen diepen afgront nederdaelt, ende daerna weder opklimt, sonder om te vallen, ende te versincken. And. om dat het wel in een stil water een streke achter hem nalaet, maer die haestelick verdwijnt, ende oock soo niet en kan gespeurt worden in het herte van de zee, uyt oorsake der groote baren, ende golven, die de schepen op, ende neder drijven. |
| 55 D. in’t midden der zee. Siet bov. 23. op vers 34. |
| 56 Die wonderbaer is, soo wel om de seltsame verbindinge sijns herten met de maecht: als oock om de wonderlicke middelen, die hy gebruyckt om haer te genieten. |
| |
| 20 57 Alsoo is de wech eener overspeliger vrouwe: 58 sy eet, ende 59 wischt haren mont, ende seyt, Ick en hebbe geene ongerechticheyt gewrocht. |
| 57 D. soo wonderbaer, ofte verborgen, als de vier voorverhaelde dingen. T.w. om de groote boosheyt, ende behendicheyt, diese weet te gebruycken, soo wel in’t plegen van hare onkuyscheyt, als in’t onschuldigen, ende bedecken der selver. |
| 58 Sy geniet de onkuysche byslapinge. Vergel. bov. 9.17. ende 20.17. |
| 59 D. sy gelaet haer van geen quaet te weten, als of sy eene vande alder eerbaerste ware. |
| |
| 21 Om 60 drie dingen ontroert haer 61 de aerde: ja om viere, [die] sy niet dragen en can: |
| 60 Vergel. bov. 6. op vers 16. |
| 61 D. de inwoonderen der aerde. Vergel. Gen. 41.30. ende d’aenteeck. |
| |
| 22 Om eenen knecht, als 62 hy regeert: ende 63 eenen dwaes, als 64 hy van 65 broot versadicht is. |
| 62 D. eenen aensienelicken staet, ende weerdich ampt bedient, waer door hy groote macht krijcht, dewelcke hy misbruyckt tot verdruckinge van andere, ende sijn eygen verderf. |
| 63 Siet 1.Sam. 25. op vers 25. |
| 64 Siet bov. op vers 9. |
| 65 D. allerley goet, het welcke dient tot onderhoudinge deses tijdelicken levens. Siet bov. 4. op vers 17. |
| |
| 23 Om eene 66 hatelicke [vrouwe] als sy getrouwt wort; ende eene dienstmaecht, als 67 sy erfgename is van hare vrouwe. |
| 66 Verst. eene vrouwe, die van een yeder gehaet wort, ende weerdich is gehaet te worden, om hare quade manieren, ende boose conditien. want getrouwt zijnde, is sy ondverdragelick voor haren man, kinderen, dienst-volck, gebueren, etc. Sommige verstaen door dese gehatede, de vrouwe van een man, die haer onder andere vrouwen, dewelcke hy nae het gebruyck van dien tijd, seffens hadde, eerst minst, maer daerna meest beminde, waer door sy haren metgesellinnen onverdragelick wiert. |
| 67 D. als sy met haren Meester trouwt na het overlijden van hare vrouwe. Hebr. als sy hare vrouw erft. Vergel. Iud. 11.23, 24. |
| |
| 24 Dese viere zijn vande kleynste der aerde: doch de selve 68 zijn wijs, 69 met wijsheyt wel versien. |
| 68 D. zijn vernuftich, het welcke sy bewijsen door eenige wercken, die sy uyt nature doen, waer door de menschen behooren opgewecket te worden tot verscheydene deuchden. |
| 69 Hebr. wijse gemaeckt. D. met wijsheyt versien, ende begaeft. T.w. van Godt, die de selve door het werck der scheppinge in hare nature ingestort heeft. |
| |
| 25 De Mieren zijn 70 een onsterck volck: evenwel f bereyden sy inde somer hare 71 spijse. |
| 70 D. een soorte van onredelicke dieren. alsoo in’t volgende vers Aengaende de toe-eygeninge deses exempels gepast op de menschen, siet bov. 6.6, etc. |
| f Prov. 6.8. |
| 71 Hebr. broot. |
| |
| 26 72 De Conijnen zijn een machteloos volck: nochtans stellen sy haer 73 huys inden 74 rotzsteen. |
| 72 Siet Levit. 11. op vers 5. ende van ’t selve gedierte, Deut. 14.7. ende Psal. 104.18. And. berg-muysen, ofte, beer-muysen: om dat het konijn hier te lande inde steenrotsen sijne holen niet en heeft. |
| 73 D. hol, ofte nest. Vergel. Iob 8.14. Psal. 84.4. ende 104. 17. |
| 74 T.w. met aerde, ende sant vermengt. |
| |
| 27 De Sprinckhanen en hebben geenen Coninck: nochtans gaen sy alle uyt, 75 sich verdeelende [in hoopen]. |
| 75 D. gelijck in slachorder te velde treckende, op dat sy hare benden, ende kracht by een houdende, te vreeselicker zijn souden, ende van hare weyde niet afgedreven en worden. And. t’samen vergadert, ofte, in een versamelt; ofte, sy gaen alle schietende uyt, ofte, alle [gelijck] een pijl, ofte, alles doorsnijdende, D. vermalende, af-etende. |
| |
| 28 De 76 Spinnecoppe grijpt met 77 de handen; ende is 78 in de paleysen der Coningen. |
| 76 And. Simme. |
| 77 Verst. hare pooten, diese gebruyckt niet alleen om daer op te gaen, maer oock om daer mede haer net te maken, ende daer in vliegen, ende muggen te vangen. |
| 78 T.w. alwaer haer meeste perijckel is, om verjaecht, ofte gedoot te worden, ende met meerdere vreese, om haer werck te doen. |
| |
| 29 79 Dese drie maken eenen goeden tradt: 80 ja viere zijnder, die eenen goeden ganck maken. |
| 79 Na het verhael van vier kleyne, swacke, ende vreesachtige creatuerkens, worden hier nu voorgestelt vier groote, stercke, ende onvertsaechde schepselen, ons vermanende tot kloeckheyt in onse beroepinge. |
| 80 Vergelijckt dese maniere van spreken met Iob 5.19. ende de aenteeck. |
| |
| 30 De 81 oude leeuw 82 geweldich onder de gedierten; die 83 voor niemant en sal wederkeeren: |
| 81 Het woort in den oorspronck beteeckent eygentlick eenen leeuw, die by den grooten ouderdom, oock groote moedicheyt heeft. Vergel. bov. 5. op vers 11. |
| 82 D. de geweldichste der gedierten. Alsoo Ios. 14.15. groot onder de Anakims. dat is, de grootste der Anakims. Item Cant. 1.8. Schoone onder de vrouwen. dat is, de schoonste der vrouwen. |
| 83 Hebr. van aller, ofte, van al aengesichte. D. voor niemant en sal wederkeeren, te weten, noch voor menschen, noch voor beesten, die hem tegen komen. |
| |
| 31 g Een 84 wint-hont van goede lendenen: ofte een 85 bock: ende een Coninck, die niet tegen te staen en is. |
| g Iob 39.22. ende volgens. |
| 84 Het woort heeft sijnen oorspronck van het Hebr. zarah, D. spreyden, ofte, als andere meynen, van’t Chaldeeusche zeraz, D. opschorten, opschicken: ende daerom wort daer by verstaen een dier, dat van hem selven moedich, wel in ’t lijf, ende op de beenen is, ende veerdich tot sijn werck, het welcke andere meynen op het peert wel te passen. Siet Iob 39.22. Andere vertalent eenen haen, ofte, luypaert van goede lendenen. |
| 85 Die seer trots, moedich, ende met een opgeheven hooft gaet voor sijne kudde. Het Griecksche Rijcke, ’twelck het Persische t’ondergebracht heeft, wort by eenen bock vergeleken, Dan. 8.3, etc. |
| |
| 32 So ghy dwaeslick gehandelt hebt, met u 86 te verheffen, ende so ghy quaet bedacht hebt; de h 87 hant op de mont! |
| 86 T.w. tot gramschap, daer van in’t volgende vers, het welcke aen dit vers hangt, gesproken wort. |
| h Iob 21.5. |
| 87 D. bedwingt u, ende wacht u te seggen, veel min te doen, het quaet dat ghy voor hadt, ende en onschuldigt uwen voorgaenden toorn niet. siet Iob 21. op vers 5. |
| |
| 33 Want de 88 druckinge des melcks brengt boter voort; ende de 89 druckinge der neuse brengt bloet voort; ende de 90 druckinge des toorns brengt twist voort. |
| 88 D. de kerninge. |
| 89 D. de harde snuytinge. |
| 90 D. de ontsteeckinge des toorns, T.w. soo wel des genen, die yemant door toorn tot toorn verweckt, als des genen, die tot toorn verweckt wort. |
