Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Goede naem ende gunst, vers 1. rijcke ende arme, 2, 7, 16. kloecksinnicheyt, ende slechticheyt, 3. nedricheyt in des Heeren vreese, 4. verkeerde, 5. Onderwijsinge ende tucht der Ieucht, 6, 15. onrechtveerdige, 8. goedich ooge, 9. spotters, 10. reynicheyt des herten, ende aengenaemheyt der lippen, 11. rechte wetenschap, ende trouwloosheyt, 12. luyaert, 13. verleydige vrouwe, 14. onderdrucking der armen, 16, 22, 23. woorden der wijsen, 17, 18, 19. lof deser speucken, 20, 21. geselschap eens toornigen, 24. borchtocht, 26, 27. oude palen, 28. veerdicheyt in’t wercken, 29. |
| |
| 1 a DE 1 naem is uytgelesener, dan grooten rijckdom; de 2 goede gunste, dan silver, ende dan gout. |
| a Eccl. 7.1. |
| 1 Verst. eenen goeden naem, ende eerlicken lof by de menschen. Naem voor goeden naem. Het woort goet, moet hier den sin geven uyt het volgende lidt van dit vers Vergel. bov. 18. op vers 22. |
| 2 D. het goet gevoelen, dat vrome menschen van yemant hebben, ende de goede genegentheyt, die sy hem toedragen. Vergel. bov. 3.4. d’aenteeck. op het woort gunste. |
| |
| 2 b Rijcke, ende arme, 3 ontmoeten malcanderen: de 4 HEERE heeftse alle gemaeckt. |
| b Prov. 29.13. |
| 3 D. sy leven met malkanderen, ende hebben de een den anderen van doen. Vergel. ond. 29.13. |
| 4 T.w. die den rijcken verbiedt de arme te verachten, ende den armen den rijcken te benyden. De rijcke zijn gehouden de arme uyt liefde te helpen, ende de arme den rijcken voor loon te dienen. |
| |
| 3 c Een 5 kloecksinnich mensche siet het 6 quaet, ende verbercht sich: maer de slechte 7 gaen henen door, ende worden gestraffet. |
| c Prov. 27.12. |
| 5 Dat is, die voorsichtich is, ende kloeck van verstant. Siet bov. 1. op vers 4. |
| 6 Te weten, dat schijnt over de menschen te sullen vallen, ende voorsiet sich daer tegen, om het selve te ontgaen. |
| 7 T.w. om datse niet en voorsien het quaet, dat over hen hangt, ofte het selve verachten. |
| |
| 4 De loon der nedericheyt, 8 [met] de vreese des HEEREN, is 9 rijckdom, ende eere, ende leven. |
| 8 D. die met de vreese des Heeren gevoecht is. In den selven sin konnen de woorden oock overgeset worden, [ende] der vreese des Heeren. |
| 9 D. gelijck met de ware nedericheyt de vreese Godts vereenicht is, alsoo heeft de vreese Godts de belofte van het tegenwoordige, ende toekomende leven. 1.Timoth. 4.8. |
| |
| 5 10 Doornen, [ende] stricken zijn in den wech 11 des verkeerden: die sijn ziele bewaert, sal hem verre van die maken. |
| 10 D. elendicheden ende plagen, daer in de boose door sijne quade wercken soo verwerret, ende verstrickt wort, dat hy sich daer uyt niet en kan redden. |
| 11 D. des onherborenen, ende des genen, die vreemt is vande vreese Godts. |
| |
| 6 12 Leert den jongen de eerste beginselen 13 nae den eysch sijns wechs, als hy oock out sal geworden zijn, en sal hy 14 daer van niet afwijcken. |
| 12 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick, yemant van joncks op in eenige wetenschap, ende voornemelick in de fondamenten der heyliger leere tot sijner zielen salicheyt onderwijsen. Vergel. Genes. 14. op vers 14. ’T is hier soo vele als Catechizeren, ’t welck dickwijls in’t nieuwe Testament also gebruyckt wort. siet Luc. 1.4. Act. 18.25. Rom. 2.18. 1.Cor. 14.19. Gal. 6.6. |
| 13 Hebr. nae de mont. D. nae den eysch ofte de gelegentheyt sijnes weechs, dat is, sijnes ouderdoms, begrijps, ende sijner teerheyt. And. in het begin, ofte, den inganck sijnes weechs, dat is, in den aenvanck sijnes levens. |
| 14 T.w. van het gene, dat ghy in sijne jonckheyt met de eerste onderwijsinge hem ingestort hebt. |
| |
| 7 De 15 rijcke heerscht over de 16 arme: ende die ontleent, is des leeners 17 knecht. |
| 15 T.w. die den armen wat leent, ofte eenige weldaet bewijst. |
| 16 T.w. die vanden rijcken wat geleent, ofte eenige weldaet ontfangen heeft. |
| 17 D. die hem een dienste staen moet. Hy en spreeckt eygentlich niet van ’t gene dat behoort te geschieden, maer van het gene dat ten meesten deele inde wereld geschiet. |
| |
| 8 d Die 18 onrecht zaeyt, sal moeyte maeyen: ende de 19 roede sijner verbolgentheyt sal een eynde nemen. |
| d Iob 4.8. Hos. 10.13. |
| 18 Siet Iob 4. op vers 8. |
| 19 D. de plage, waermede hy andere door sijne oploopende grimmicheyt gequollen, beleedicht, ende verdruckt heeft. ’T schijnt eene gelijckenisse te zijn, van eenen stock, daer mede men het zaet, ende gewas placht te dorschen. |
| |
| 9 e Die 20 goet van ooge is, die sal gesegent worden: want hy heeft van sijn broot 21 den armen gegeven: |
| e 2.Cor. 9.6. |
| 20 D. die vriendelick, milde, medelydich, ende goetdadich is. alsoo Matth. 20.15. Want gemeynelick openbaert haer de genegentheyt des menschen inde oogen. De goede ooge wort oock genaemt een eenvoudige ooge. Matt. 6.22. Siet van een quade, ofte, boose ooge, Deut. 15. op vers 9. ende ond. 23. 6. |
| 21 Hebr. den dunnen. |
| |
| 10 Drijft den spotter uyt, ende de 22 kijvagie sal wech gaen; ende het geschil met de 23 schande sal ophouden. |
| 22 T.w. die hy pleecht te verwecken. |
| 23 T.w. die hy anderen met sijne twistingen aendoet. |
| |
| 11 f Die de 24 reynicheyt des herten lief heeft, 25 wiens lippen 26 aengenaem zijn, diens vrient is de Coninck. |
| f Psal. 101.6. |
| 24 D. de oprechticheyt des gemoets: vande welcke siet Gen. 20. vers 5. 1.Reg. 9.4. Psal. 51.12. Matth. 5.8. |
| 25 D. die soo bespraeckt is, dat hy sijne oprechte gedachten met bevallicheyt kan voortbrengen. De oversettinge kan oock aldus staen: met, ofte, door, ofte om de aengenaemheyt sijner lippen is de Coninck sijn vrient. |
| 26 Hebr. aengenaemheyt; D. bevallicheyt. Siet van dese Psal. 45.3. Eccles. 10.12. |
| |
| 12 27 De oogen des HEEREN bewaren de 28 wetenschap: maer de 29 saken des 30 trouwloosen sal hy omkeeren. |
| 27 D. de voorsichticheyt ende sorge des Heeren. Siet 2.Chron. 16. op vers 9. |
| 28 D. den genen, die met ware wetenschap, ende godtvruchtige wijsheyt begaeft is, ende nae de selve sijne woorden, ende wercken beleydt. Vergel. de maniere van spreken met Iob 35. op vers 13. |
| 29 And. woorden. |
| 30 D. des godtloosen, die het verbont des Heeren niet trouwelick houdende, in woorden, ende wercken sich moetwillichlick verloopt. |
| |
| 13 g De luyaert 31 seyt, Daer is een leeuw buyten: ick mocht op’t midden der straten gedoodt worden. |
| g Prov. 26.13. |
| 31 T.w. om den arbeyt te ontgaen. Dan vindt hy lichtelick eene voorwendinge van dit, of dat perijckel, ’t welck hy versiert voor handen te wesen. |
| |
| 14 h 32 De mont der 33 vreemder vrouwen is eene diepe 34 gracht: op welcken de HEERE vergramt is, sal daer in vallen. |
| h Prov. 2.16. ende 5.3. ende 7.5. ende 23.27. |
| 32 T.w. door haer vleyen, pluymstrijcken, ende aenlockende woorden. |
| 33 Siet bov. 2. op vers 16. |
| 34 T.w. der elenden voor het lichaem, ende de ziele. Vergel. on. 23.27. |
| |
| 15 i 35 De dwaesheyt is in’t herte des jongen 36 gebonden: de roede 37 des tucht salse verre van hem wech doen. |
| i Prov. 13. vers 24. ende 19.18. ende 23.14. ende 29.15, 17. |
| 35 Siet bov. 12. op vers 23. |
| 36 ’T is eene gelijckenisse te kennen gevende, dat de sonde soo vast aen de jonge jeucht gehecht is, als de dingen die met touwen, ende reepen aen malkanderen gebonden worden. |
| 37 D. waer door een kint gekastijdt wort. |
| |
| 16 k Die den armen 38 verdruckt om het sijne te 39 vermeerderen; [ende] den rijcken 40 geeft, [komt] 41 sekerlick tot gebreck. |
| k Prov. 14.31. ende 17.5. |
| 38 T.w. door bedroch, ofte gewelt. Vergel. bov. 14. op vers 31. |
| 39 Ofte, sich te vergrooten. |
| 40 T.w. om sijne gunste, hulpe, ende voorderinge te krijgen tegen de arme. |
| 41 And. alleen, ofte, niet dan tot gebreck. Vergel. bov. 21.5. ende d’aent. |
| |
| 17 42 Neycht uwe oore, ende hoort de woorden 43 der wijsen: ende stelt u herte tot 44 mijne wetenschap. |
| 42 Dese vermaninge wort hier ingevoegt, om den Leser tot de rechte betrachtinge van dese speucken, ja van alle geboden Godts op te scherpen. |
| 43 Salomo naemt dese spreucken niet alleen sijne, maer oock aller andere ware wijsen, die de selve toestonden, van de welcke eenige genaemt worden, ond. capp. 30.31. |
| 44 D. mijne leere, ende geboden, die ghy weten moet. Siet bov. 15. op vers 7. And. om my te kennen. my] T.w. de wijsheyt. |
| |
| 18 Want het is lieflick, als ghy 45 die 46 in u binnenste bewaert: sy sullen t’samen op uwe lippen 47 gepast worden. |
| 45 T.w. woorden der wijsen. |
| 46 Hebr. In uwen buyck. D. in’t binnenste uwes herten. siet bov. 18. op vers 8. ende 20. op vers 30. Iob 15. op vers 2. |
| 47 T.w. op dat ghyse bequamelick, ende stichtelick tot den menschen soudt mogen uytspreken.. |
| |
| 19 48 Op dat u vertrouwen op den HEERE zy, maeck ick u [die] heden bekent, 49 ghy oock [maecktse bekent]. |
| 48 Vergel. bov. 3.5, 6. Hiermede is het eynde deser spreucken aengewesen, het welcke is in Godt te gelooven, ende alle goet van hem te verwachten, mits dat wy hem oock gehoorsamen. |
| 49 T.w. die de wijsheyt soeckt, hoorende, ofte, lesende dese spreucken. And. [doet] ghyse oock. Vergel. de maniere van spreken met het 15. vers van het volgende cap. |
| |
| 20 Hebbe ick u niet 50 heerlicke dingen geschreven van 51 allerley raet, ende wetenschap? |
| 50 D. die de Heeren selfs, ende den Gouverneuren, ofte Regeerderen dienstich zijn, om van hen overlecht, gesproken ende in’t werck gestelt te worden. Vergel. bov. 8 op vers 6. And. hebbe ick niet driemael, D. dickwijls geschreven? |
| 51 D. allerley goede aenleydinge, ende onderwijs, om sich selven nae Godes woort in het publijke, ende private leven wel aen te stellen. |
| |
| 21 Om u bekent te maken de sekerheyt van de redenen der waerheyt; 52 op dat ghy redenen der waerheyt antwoorden mocht den genen, die u 53 senden. |
| 52 D. op dat ghy niet alleen selve de waerheyt en weet, maer oock anderen die bekent maken moocht nae de gelegentheyt van uwe beroepinge. |
| 53 T.w. om eenich werck voor hen in’t bysondere te doen, ofte voor allen in’t gemeyne eenich ampt te bedienen. And. die [tot] u senden. T.w. om goeden raet, ende rechte onderwijsinge van u te hebben. |
| |
| 22 l En berooft den armen niet om dat hy 54 arm is: ende m en verbrijselt den elendigen niet 55 in de poorte. |
| l Zach. 7.10. |
| 54 De rijcke, ende machtige en worden niet uytgesloten: maer de arme worden voornemelick vermeldet, om datse lichtelick verdrucket konnen worden. Iob 31.21. ende om dat wy gehouden zijn hen meest goet te doen. Siet bov. 3. op vers 27. |
| m Exod. 23.6. Iob 31.13. Psal. 82.3, 4. |
| 55 D. in’t gerichte, siet Gen. 22. op vers 17. |
| |
| 23 n Want de HEERE sal hare 56 twist-sake twisten, ende hy sal den genen, 57 diese berooven, 58 de ziele rooven. |
| n Exod. 22.22, 23. Psal. 10.18. |
| 56 D. hare saken beschermen, ende voorstaen. Siet de selve maniere van spreken, 1.Sam. 25.39. ond. 3.11. Ier. 51.36. |
| 57 D. die den elendigen hare goederen, ende middelen afnemen. |
| 58 D. het leven nemen. |
| |
| 24 En vergeselschapt u niet met eenen 59 grammoedigen: ende en gaet niet om met een 60 seer grimmich man: |
| 59 Hebr. Heere, ofte, besitter des toorns. D. die van nature, ende door gewoonte seer tot toorn genegen is. alsoo ond. 29.22. een Heere der grimmicheyt. Vergel. Genes. 14. op vers 13. |
| 60 Hebr. man der grimmicheden, ofte, der brandende toornicheden, D. die haest met grooten toorn ontsteken wort. Vergel. Iob 11. op vers 11. ende Psal. 5. op vers 7. |
| |
| 25 Op dat ghy sijne 61 paden niet en leert, ende 62 een strick over uwe ziele haelt. |
| 61 Ofte, wegen. siet Gen. 6. op vers 12. |
| 62 D. een quaet, ende verderf over u selven brengt, dat ghy niet ontgaen en kont. Vergel. bov. 18. op vers 7. |
| |
| 26 o En weest niet onder de gene, die in de 63 hant clappen, onder de gene, die voor schulden borge zijn. |
| o Prov. 6.1. ende 11.15. |
| 63 T.w. van den schultheere, tot een teecken, datmen voor den schuldenaer borge is. Siet Iob 17. op vers 3. ende bov. 6. op vers 1. |
| |
| 27 So ghy niet en hadt om 64 te betalen; p waerom soude men u bedde van onder u 65 wech nemen? |
| 64 T.w. den schult-heere, tot wiens versekeringe ghy voor de schuldenaer borge geworden zijt. |
| p Prov. 20.16. |
| 65 T.w. sooder anders in uwen huyse niet en ware, om den crediteur te voldoen. Verst. dit vanden genen, die sich borge stelde voor de schult van een ander: want daermede verklaerde hy dat hy rijck was, ende de macht hadde om te betalen, so dat hy hem niet en mochte behelpen met de wet, Exod. c. 22.26, 27. Deut. 24.6. Hoe wel dan de wet der liefde beval, datmen des armen nootsakelicke dingen niet en soude te pande nemen nochtans liet het burgerlicke recht sulcx in sekeren gevalle toe, ja oock den schuldenaer voor eenen tijt tot slave te maken. 2.Reg. c. 4.1. Siet oock bov. 20.16. |
| |
| 28 q En set 66 de oude palen niet te rugge, die uwe vaderen gemaeckt hebben. |
| q Deut. 19.14. ende 27.17. Prov. 23.10. |
| 66 Hebr. de palen der eeuwicheyt. Siet van dese palen, Deut. 19.14. ende 27.17. bov. c. 15. op vers 25. ende ond. 23.10. ende van het woort eeuwicheyt, dat hier voor eenen langen, ende onbepaelden tijt genomen wort. 1.Reg. 1. op vers 31. |
| |
| 29 Hebt ghy eenen man gesien, die veerdich in zijn werck is? hy sal 67 voor het aengesicht der Coningen gestelt worden: voor het aengesicht der 68 ongeachte lieden en sal hy niet gestelt worden. |
| 67 Voor yemants aengesicht gestelt worden, ofte, staen. is hem te dienen, ofte, daer toe bevordert ende geroepen te worden. siet Deut. 1. op vers 38. ende 1.Reg. 1. op vers 2. |
| 68 Hebr. duystere. T.w. lieden, ofte menschen, D. gemeene, onbekende, slechte, ende niet van aensien. |
