Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Het volck doet Aaron een gouden calf maken, vers 1, etc. ’t welck sy offerhande doen, 6. Godt geeft Mose dit te kennen, ende dreychtse te verdelgen, 7. Mose bidt voor haer, 11. ende beweecht Godt tot genade, 14. Mose komt van den berch met de twee steenen tafelen, 15. die hy in stucken breeckt, hoorende ende siende de afgoderye des volcx, 19. Hy verbrant het calf tot pulver, 20. Hoe sich Aaron ontschuldicht, 22. Mose laet door de Leviten vele der gener die dese afgoderye begaen hadden, dooden, 25. Mose bidt den HEERE, dat hy Israël dese sonde wille vergeven, ofte hem uyt sijn boeck delge, 32. Godt spaert het volck te deser tijt, maer straftse daer na, 34. |
| |
| 1 DOe 1 het volck sach dat Mose vertooch van den berch af te komen: so versamelde sich het volck 2 tot Aaron, ende sy seyden tot hem, Staet op, a maeckt ons 3 Goden, die voor ons aengesichte gaen, want desen Mose, dien man, die ons uyt Egyptenlant uytgevoert heeft, wy en weten niet wat hem geschiet zy. |
| 1 Verstaet dit van sommige onder dien volcke: want die en zijn hier niet onder te tellen, die naderhant uyt het bevel Mose, de afgoden-dienaers gedoot hebben, vers 26. Siet 1.Corinth. 10.7. |
| 2 And. tegen. |
| a Actor. 7.40. |
| 3 D. een sichtbaer teecken ofte beelt des onsichtbaren Godes, als vers 4. |
| |
| 2 Aaron nu seyde tot hen, 4 Ruckt af de goudene oor-cierselen, die in de ooren uwer wijven, uwer sonen, ende uwer dochteren zijn: ende brengtse tot my. |
| 4 Het is gelooflick, dat Aaron gemeent heeft, dat d’Israëliten liever het gulden kalf souden ontbeeren, dan hem hare kostelicke juweelen over te leveren: maer hy is in dese sijne meyninge bedrogen. |
| |
| 3 Doe ruckte dat gantsche volck de goudene oor-cierselen af, die in hare ooren waren: ende sy brachtense tot Aaron. |
| 4 Ende hy namse uyt hare hant, ende hy bewierp 5 het met 6 een griffie, ende 7 hy maeckte een gegoten 8 kalf daer uyt: doe seyden sy, Dit zijn uwe Goden, Israël, die u uyt Egypten-lant op-gevoert hebben. |
| 5 T.w. het kalf. |
| 6 Of, penne, als Ies. 8.1. de meyninge schijnt dese te zijn, dat Aaron eerst met een penne, griffye, ofte pinceel, een gedaente des kalfs ergens op getrocken heeft, om die ’t volck te vertoonen, ende te vragen, of haer sulck een forme ofte modelle soude behagen? |
| 7 Hebr. hy maeckte’t een calf der gietinge. |
| 8 Of, Osse. De afgodt Apis wiert by de Egyptenaren geeert, onder de gedaente van een calf ofte osse. Dit schijnen hier de Israëliten nae geaept te hebben. |
| |
| 5 Als Aaron 9 dat sach, so bouwde hy eenen altaer voor het selve: ende Aaron riep uyt, ende seyde, Morgen sal den 10 HEERE een feest zijn. |
| 9 T.w. dat het volck den calve Goddelicke eere aen doen wilde. |
| 10 Aaron gebruyckt hier den name des waren Godts, als willende den selven door dit calf eeren: maer evenwel is het afgoderye geweest. |
| |
| 6 Ende sy stonden des anderen daegs vroech op, ende offerden brant-offer, ende brachten danck-offer 11 daer toe: ende b ’t volck satt neder om te eten ende te drincken, daerna stonden sy op 12 om te spelen. |
| 11 T.w. tot den Altaer. D. Sy offerden den calve. |
| b 1.Cor. 10.7. |
| 12 Siet op vers 19. |
| |
| 7 Doe sprack de HEERE tot Mose, Gaet henen, klimt af, want 13 u volck dat ghy uyt Egypten-lant opgevoert hebt, 14 c heeft het verdorven. |
| 13 Godt en acht het volck van Israël niet weerdich, dat hy het langer sijn volck noemen soude, dewijle het hem selven een calf tot sijnen Godt gemaeckt hadde. |
| 14 And. heeft sich verdorven. D. het heeft sich door sijne afgoderye in ’t verderf gebracht. |
| c Deuter. 32.5. |
| |
| 8 Ende sy zijn 15 haest afgeweken van den wech dien ick hen geboden hadde, 16 sy hebben haer een gegoten kalf gemaeckt: ende sy hebben haer voor ’t selve gebogen, ende 17 hebben ’t offerhande gedaen, ende geseyt, d Dit zijn uwe Goden, Israël, die u uyt Egyptenlande opgevoert hebben. |
| 15 T.w. stracx na het opgerichte verbont. Exod. 19. ende 24. |
| 16 Aaron heeft het gouden calf gemaeckt, ofte maken laten. vers 4. op ’t versoeck, ofte bevel des volcx, vers 1. |
| 17 T.w. het calf, ende niet my, of sy schoon willen den name hebben, dat sy sulcx doen vers 5. |
| d 1.Reg. 12.28. |
| |
| 9 Voorder seyde de HEERE tot Mose: Ick hebbe dit selve volck gesien, ende siet, e het is 18 een hartneckich volck. |
| e Exod. 33.3. Deuter. 9.6, 13. Ies. 48.4. Ier. 5.5. Hos. 4.16. |
| 18 D. wrevelmoedich, stout, ongebonden, dat sijnen necke onder de wetten ende wille des Heeren niet buygen en wil. ’T is eene gelijckenisse genomen van de beesten, die hare halsen soo hart ende stijf houden, datse de selve niet en willen buygen nae de beliefte des genen diese het jock opleggen, of met den toom regeren wil. Siet Deut. 10.16. Prov. 29.1. Actor. 7.51. |
| |
| 10 Ende nu, 19 laet my toe, dat mijn toorn tegen haer ontsteke, ende haer verteere: so sal ick u tot een groot volck maken. |
| 19 Ende en verhindert my niet door uwe voorbede. want het gebedt der geloovige vermach vele by Godt, Iac. 5.16. |
| |
| 11 Doch Mose aenbadt het aengesichte des HEEREN sijnes Godts: ende hy seyde, ô HEERE, waerom soude uwen toorn ontsteken tegen u volck, f ’t welck ghy met groote kracht, ende met een stercke hant uyt Egypten-lant uytgevoert hebt? |
| f Psal. 106.23. |
| |
| 12 Waerom souden de Egyptenaers spreken, seggende: g In 20 quaetheyt heeft hyse uytgevoert, dat hyse doodde op de bergen, ende op dat hyse vernielde 21 van den aerd-bodem: keert af van de hitticheyt uwes toorns, ende 22 laet u over het quaet uwes volcx berouwen. |
| g Num. 14.23. |
| 20 D. met een listich ende quaet voornemen: And. Ten quade, dat is, tot haer ongeluck ende verderf. |
| 21 D. datse op den aerd-bodem niet blijven en souden. |
| 22 Mose bidt hier, dat Godt berouw hebbe, dat is, dat hy den volcke niet en late overkomen het quaet, dat is, de straffe, die hy over haer wilde brengen. Siet Genes. 6. vers 6. |
| |
| 13 23 h Gedenckt aen Abraham, aen Isaac, ende aen Israël uwe knechten, den welcken ghy 24 by u selven gesworen hebt, ende hebt tot hen gesproken, Ick sal u lieder zaet vermenichvuldigen 25 als de sterren des hemels: ende dit geheele lant, daer van ick 26 geseyt hebbe, sal ick u lieder zaet geven, dat sy het erflick besitten in eeuwichheyt. |
| 23 D. gedenckt aen de belofte, die ghy Abraham etc. gedaen hebt. |
| h Genes. 12.7. ende 13.15. ende 15.18. ende 26.4. ende 28.13. Deuter. 34.4. |
| 24 Godt geenen grooteren hebbende om by te sweeren, sweert by hem selven. Hebr. 6.13, 17. |
| 25 Siet Gen. 15.5. |
| 26 D. belooft hebbe. |
| |
| 14 27 Doe berouwdet den HEERE over ’t quaet ’t welck hy gesproken hadde sijnen volcke te sullen doen. |
| 27 D. doe en verdelgde hy het volck niet, gelijck hy gedreycht hadde, maer hy liet hem daer mede genoegen, datter 3000 verslagen wierden. |
| |
| 15 Ende Mose wendde hem om, ende klom van den berch af, met de twee Tafelen 28 der getuychenisse in sijne hant: dese Tafelen waren op hare beyde zijden beschreven, sy waren 29 op d’eene ende op d’ ander zijde beschreven. |
| 28 D. der Wet Godts. |
| 29 Hebr. van hier ende van daer beschreven. |
| |
| 16 Ende i die selve Tafelen waren Godes werck: ’t geschrifte was oock Godes geschrifte selve, in de Tafelen gegraveert. |
| i Exod. 31.18. Deuter. 9.10. |
| |
| 17 Doe 30 nu Iosua des volcx stemme hoorde, als het juychte: so seyde hy tot Mose, Daer is een krijchs-geschrey in ’t leger. |
| 30 Die mede op den Berch gebleven was, Exod. 24.13. |
| |
| 18 Maer 31 hy seyde, 32 ’T en is geen stemme des roepens van overwinninge, ’t en is oock geen stemme des roepens van nederlage: ick hoore een stemme des singens by beurte. |
| 31 T.w. Mose. |
| 32 Hebr. Ten is geen stemme van ’t roepen der sterckte, ende ’t is geen stemme van ’t roepen der swackheyt. |
| |
| 19 Ende het geschiedde als hy aen ’t leger naederde, ende ’t calf, ende 33 de k reyen sach: dat de toorn Mose ontstack, ende dat hy de Tafelen uyt sijne handen wierp, ende de selve beneden aen den berch 34 verbrack. |
| 33 Verstaet soodanige reyen, by de welcke gefluyt ende gespeelt wiert. nae de wijse der Heydenen. |
| k Deut. 9.17. |
| 34 T.w. voor de oogen des volcx. Deuter. 9.17. |
| |
| 20 Ende l hy nam dat kalf dat sy gemaeckt hadden, ende 35 verbrande ’t in ’t vyer, ende vermaelde ’t tot dat het kleyne wert, ende stroydet op ’t water, ende 36 dedet de kinderen Israëls drincken. |
| l Deuter. 9.21. |
| 35 D. hy smolt het calf, ende maecktet wederom tot eenen klomp. |
| 36 Op dat sy hier door souden leeren verstaen de nieticheyt sulcker Goden, diemen konde inswelgen: als oock om de Israëliten indachtich te maken, dat sy verdient hadden den vloeck ende toorn Godes op te drincken, siet Num. 5.18. |
| |
| 21 Ende Mose seyde tot Aaron, Wat heeft u dit volck gedaen? dat ghy [sulck] een groote sonde over het selve gebracht hebt? |
| 22 Doe seyde Aaron, Mijnes heeren toorn en ontsteke niet: ghy kent dit volck, m dat het in het boose [ligt]. |
| m 1.Ioh. 5.19. |
| |
| 23 Sy dan seyden tot my, Maeckt ons Goden, die voor ons aengesichte gaen: want desen Mose, dien man, die ons uyt Egyptenlande opgevoert heeft, wy weten niet wat hem geschiet zy. |
| 24 Doe seyde ick tot hen, Wie gout heeft die rucke ’t af, 37 ende geve het my: ende ick wierp het in ’t vyer, 38 ende dit kalf isser uyt gecomen. |
| 37 And. Ende sy gaven ’t my. |
| 38 Aaron en belijdt hier sijne eygene sonde soo oprechtelick noch soo opentlick niet, als hy de sonde des volcx beleden heeft: hy spreeckt van ’tcalf, als of het meer by geval, dan door sijnen wille of konste gemaeckt ware: maer bov. vers 4. staet veel anders. Siet Deut. 9.20. Aarons excuse is soo kael als Adams, Genes. 3. |
| |
| 25 Als Mose sach dat het volck 39 ontbloott was (want 40 Aaron hadde ’t onblootet tot verkleyninge onder de gene, die tegen hen hadden mogen opstaen.) |
| 39 Niet so seer van sijnen cieraet, als van Godes bescherminge, zijnde nu als naeckte ongewapende menschen, die van hare vyanden lichtelick konden overvallen ende vernielt worden, verg. dit met Genes. 3.10. Apoc. 3.18. ende 16.15. |
| 40 Dese onblootinge wort Aaron toegeschreven, om dat hy het godtloos versoeck des volcx niet alleene heeft geconsenteert: maer oock bevordert. |
| |
| 26 So bleef Mose staen 41 in de poorte des legers, ende seyde, 42 Wie den HEERE toebehoort, [kome] tot my: doe versamelden sich tot hem 43 alle de sonen Levi. |
| 41 Het Leger was met eenen wal oft palissade oft andersins omringt, ende hadde poorten hier ende daer: De Poorten waren oock plaetsen des gerichts, als Genes. 34.20. Deut. 17.5. Ruth. 4.1, 11. |
| 42 Ofte, wie des Heeren is, tot my. Mose heeft door haste ende yver eenige woorden nagelaten. Siet dergelijcke maniere van spreken oock Genes. 13.9. ende 23.13. etc. |
| 43 D. by naest alle, want eenige der selver hadden haer oock in afgoderye verloopen; ja selfs Aaron, Siet vers 29. ende Deuter. 9.20. ende 33.9. And. ende die sich tot hem versamelden, waren alle Kinderen Levi, Die te huys gebleven zijnde, geen afgoderye, met het calf te aenbidden, begaen en hadden. |
| |
| 27 Ende hy seyde tot hen, Alsoo seyt de HEERE, 44 de Godt Israëls, Een yeder doe sijn sweert op sijn heupe: gaet door, ende keert weder van poorte tot poorte in het leger, ende yegelick doode 45 sijnen broeder, ende elck sijnen vrient, ende elck sijnen naesten. |
| 44 T.w. de ware Godt Israëls, niet het calf, daer sy van spraken vers 5. Dit zijn uwe Goden, Israël. |
| 45 D. den eersten die hem bejegent, verschoont niemant, al ware het u Broeder. |
| |
| 28 Ende de sonen Levi deden nae het woort Mose: ende 46 daer vielen van den volcke op dien dach ontrent drye duysent man. |
| 46 T.w. door de scherpte des sweerts. |
| |
| 29 47 Want Mose hadde geseyt, 48 Vullet heden uwe handen den HEERE, want elck sal zijn tegen sijnen sone, ende tegen sijnen broeder: ende dit, op dat 49 hy heden eenen segen over u lieden geve. |
| 47 Met dese woorden wort aengewesen, wat de Leviten soo stout ende onvertsaegt gemaeckt hadde, dat sy selfs hare naeste vrienden gedoodt hadden, namelick om dat sy van Mose verstaen hadden, dat sy Godt hier mede eenen aengenaemen dienst souden doen, ende dat sy des halven eenen bysonderen segen van Godt ontfangen souden. |
| 48 D. heylicht den Heere heden uwe handen. D. doet hem desen heyligen dienst, siet Lev. 7.37. Godt de Heere betuygt hier, dat Iustitie ende straffe oeffenen over de boosdaders, hem soo aengenaem is als Offerhande. siet 1.Sam. 15.18, 22. Dese daet der Leviten wederhaelt Mose Deuter. 33.9. |
| 49 T.w. Godt de Heere. |
| |
| 30 Ende ’t geschiedde 50 des anderen daegs, dat Mose tot den volcke seyde, Ghy-lieden hebt een groote sonde gesondigt: doch nu, ick sal tot den HEERE opclimmen, misschien sal ick een versoeninge doen voor uwe sonde. |
| 50 T.w. na datter 3000 omgebracht waren. |
| |
| 31 51 So keerde Mose weder tot den HEERE, ende seyde, Och dit volck heeft een groote sonde gesondigt, dat sy haer 52 goudene Goden gemaeckt hebben. |
| 51 Mose bleef wederom veertich dagen op den berch, sonder eten, Godt den Heere voor het volck biddende, Deuter. 9.18. |
| 52 And. eenen Godt van gout. D. het calf. |
| |
| 32 Nu dan, indien ghy hare sonde vergeven 53 sult, doch so niet, 54 so delgt my nu uyt 55 u boeck, ’t welck ghy geschreven hebt. |
| 53 Verstaet, so is het wel. Verg. dese maniere van spreken met Luc. 13.9. |
| 54 Die Godt eens ten eeuwigen leven uytvercoren heeft, die en verwerpt hy nimmermeer: Maer Mose heeft met dese woorden geopenbaert sijnen innerlicken yver voor de eere Godes, ende sijn groote liefde tot het volck Israëls, vergel. hier mede den yver Pauli. Rom. 9.3. |
| 55 ’T welck anders genoemt wort het Boeck des Levens, om dat daer in aengeteeckent staen, die alle, die Godt ten eeuwigen leven verordineert heeft, Phil. 4.3. Apo. 3.5. ende 20.12. ende 21.27. ende Psal. 69.29. doch dit is menschelicker wijse van Godt gesproken, want door dit Boeck en is anders niet te verstaen, dan sijnen eeuwigen raet ende onveranderlick besluyt der verkiesinge. |
| |
| 33 Doe seyde de HEERE tot Mose: 56 Dien soude ick uyt mijn boeck delgen, die aen my sondigt. |
| 56 Verstaet hier by, indien ick yemant daer uyt soude delgen, And. dien sal ick. |
| |
| 34 Doch gaet nu henen, leydt dit volck 57 daer henen ick u geseyt hebbe, siet, 58 mijn Engel sal voor u aengesichte gaen: doch ten dage mijnes besoeckens, so sal ick 59 hare sonde over haer 60 besoecken. |
| 57 T.w. nae het lant Canaan. |
| 58 Aldus dreycht Godt in sijnen toorn dit volck over te geven aen Mose, ende aen eenen Engel, daer van siet cap. 33. op vers 2. |
| 59 By namen dese sonde der afgoderye met het gouden calf begaen. |
| 60 Siet Genes. 21. vers 1. |
| |
| 35 Aldus 61 plaegde de HEERE dit volck: 62 om dat sy dat kalf gemaeckt hadden, ’t welck Aaron gemaeckt hadde. |
| 61 And. sloech. t.w. door het sweert der Leviten, vers 28. |
| 62 D. om dat sy Aaron daer toe veroorsaeckt ende gedreven hadden, dat hy dit calf maken soude. wat men door yemant anders doet, is soo vele, als ofmen ’t selfs dede: middelerwijle en is die niet ontschuldich, die sich als een instrument daer toe laet gebruycken. |
