Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Isaac wort nae Godts belofte geboren, ende besneden, vers 1. Abraham houdt een groot gastmael ter tijt van Isaacs speeninge, 8. Ismael spott mede, ende wort met sijne moeder Hagar, op versoeck van Sara, ende Godts woort uytgedreven, 9. Hagar dwaelt inde woestijne, ende Ismael is in perijckel van te versmachten, 15. maer Godt versiet het, ende troost Hagar, 17. Ismaels optreckinge, ende houwelick, 20. Abimelech maeckt een verbont met Abraham te Berseba, 22. Abraham dient ende danckt den Heere, 33. |
| |
| 1 ENde de HEERE 1 besocht Sara, a gelijck als hy geseyt hadde: ende de HEERE dede Sara, gelijck als hy gesproken hadde. |
| 1 Godt besoeckt op tweederley wyse: Ofte met eenige bysondere weldaet, ende vervullinge sijner belofte, als ond. 50.24. Exod. 4.31. Ruth 1.6. Psal. 8.5. gelijck het woort hier oock genomen wort: Ofte met uytvoeringe van dreygementen ende straffen. Exod. 20.5. Deut. 5.9. Psalm 59.6. Iesa. 27.1. |
| a Boven 17.19. ende 18.10. |
| |
| 2 b Ende Sara wert bevrucht, ende baerde Abraham eenen sone 2 in sijnen ouderdom, 3 c ter gesetter tijt, die hem Godt geseyt hadde. |
| b Galat. 4.23. Hebr. 11.11. |
| 2 Anders, voor sijnen ouderdom, ende alsoo oock vers 7. |
| 3 Siet bov. 18.10. ende 14. |
| c Bov. 18.10, 14. |
| |
| 3 Ende Abraham 4 noemde den name sijnes soons die hem geboren was, die hem Sara gebaert hadde, Isaac. |
| 4 Nae het bevel des Heeren, bov. 17.19. siet aldaer d’aent. |
| |
| 4 Ende Abraham besneedt sijnen sone Isaac, 5 zijnde acht dagen out; d gelijck als hem Godt geboden hadde. |
| 5 Hebr. een soon van acht dagen. alsoo in ’t volgende vers. |
| d Bov. 17.10. |
| |
| 5 Ende Abraham was hondert jaer out, als hem Isaac sijn soon geboren wert. |
| 6 Ende Sara seyde, Godt heeft my een 6 lacchen gemaeckt, al die het hoort 7 sal met my lacchen. |
| 6 Eensdeels der verwonderinge over de seltsaemheyt deser sake: anderdeels der vreuchde, om dat vele hen over dese weldaet Godes verblyden sullen. |
| 7 D. Sich met my verblyden, Luc. 1.58. |
| |
| 7 Voorts seyde sy; Wie soude Abraham geseyt hebben? Sara heeft 8 sonen gesoogt: want ick hebbe eenen sone gebaert in sijnen ouderdom. |
| 8 D. eenen sone, zijnde het getal van velen nae het gebruyck der heylige Schrift, voor het getal van een somtijts genomen, als ond. 46. vers 7, 23. ende Num. 26.8. |
| |
| 8 Ende het kint wert groot, ende wert gespeent: doe maeckte Abraham eene groote Maeltijt op den dach als Isaac gespeent wert. |
| 9 Ende Sara sach den sone Hagars der Egyptische, dien sy Abraham gebaert hadde, 9 spottende. |
| 9 Sonder twijfel sijnen spot daer mede dryvende, datmen soo veel wercks van Isaac maeckte, die lange na hem geboren was. Dese bespottinge is uyt sulcke bitterheyt gesproten dat d’Apostel de selve noemt vervolginge, Galat. 4. vers 29. |
| |
| 10 Ende sy seyde tot Abraham; e Drijft dese dienstmaecht, ende haren sone uyt: want de soon deser dienstmaecht, en sal met mijnen sone, met Isaac, 10 niet erven. |
| e Galat. 4.30. |
| 10 Hieruyt is af te nemen, dat Ismael sonder twijfel door in-stekinge sijner moeder, mede gewach gemaeckt heeft van het recht der eerst-geboorte, ende be-ervinge der goederen. Ende hierom is Sara soo seer gestoort geweest soo wel tegen de moeder, als tegen den sone. |
| |
| 11 Ende dit woort 11 was seer quaet in Abrahams oogen, ter oorsake van sijnen sone. |
| 11 D. Misviel hem seer om de liefde die hy sijnen sone Ismael toedroech, ende om de belofte die hy van Godt voor hem verkregen hadde. bov. 17.18, 20. Quaet wort geseyt in yemants oogen te zijn, dat hem mishaecht ende onaengenaem is. Alsoo int volgende vers ende ond. 28.8. Exo. 21.8. Num. 11.10. |
| |
| 12 Maer 12 Godt seyde tot Abraham: Laet’et niet quaet zijn in uwen oogen, over den jongen, ende over uwe dienstmaecht: 13 al wat Sara tot u sal seggen, hoort nae hare stemme, f want in 14 Isaac sal u zaet 15 genoemt worden. |
| 12 T.w. Des nachts, vers 14. |
| 13 Aengaende dese sake van Ismael ende Hagar. |
| f Rom. 9.7. Hebr. 11.18. |
| 14 D. Godts volck by ’t welck ’t verbont Godes sal berusten, ende insonderheyt de Messias, sullen niet voortkomen van Ismael, maer van Isaac: mitsgaders die alleene sullen het ware geslachte Abrahams zijn, niet die nae de natuere vleeschelick uyt hem sullen voortkomen, als Ismael: maer die door de genade ende kracht der geestelicker belofte sijne kinderen sullen zijn, als Isaac. Siet Rom. 9.6, 7, 8. |
| 15 And. geroepen worden. |
| |
| 13 g Doch ick sal oock den sone deser dienstmaecht 16 tot een volck stellen, 17 om dat hy u zaet is. |
| g Bov. 16.10. ende 17.20. |
| 16 Siet bov. 16.10. ende 17.20. |
| 17 Dat is; om dat hy uwe soon is: ende dat hy van u afkomstich is. |
| |
| 14 Doe stont Abraham ’s morgens vroech op, ende nam 18 broot, ende eene flessche waters, ende gafse aen Hagar, die leggende op haren schouder; oock [gaf hy haer] het 19 kint, ende sondt haer wech: ende sy ginck voort, ende dwaelde 20 inde woestijne Berseba. |
| 18 Verstaet door broot ende water, alles wat tot dese reyse van nooden was. |
| 19 T.w. Ismael, boven genoemt jongen, vers 12. ende ond. vers 17. De geestelicke beduydinge van dit gantsche werck, siet Gal. 4.23, 24. etc. |
| 20 Gelegen in de Suyd-pale van Palestina, niet verre van Gerar, ende op desen tijt noch alsoo niet genoemt, maer daer na als de Koninck Abimelech ontrent die plaetse met Abraham een verbont heeft gemaeckt. Siet ond. vers 31. |
| |
| 15 Als nu het water van de flessche uyt was, 21 so wierp sy het kint 22 onder een van de struycken. |
| 21 Als niet langer konnende aen hare hant gaen, ende te groot zijnde om van Hagar te konnen gedragen worden, want hy nu ontrent 17 jaren oudt was. Siet ond. vers 18. |
| 22 T.w. om bevrijdt te zijn tegen de hitte vande Sonne, op dat het in stilheyt onder de schaduwe sijnen geest, soo sy meynde, mochte geven. |
| |
| 16 Ende sy ginck, ende settede haer tegen over, afgaende 23 soo verre, als die met den boge schieten: want sy seyde, 24 Dat ick het kint niet en sie sterven: ende satt tegen over, ende hief hare stemme op, ende weende. |
| 23 Soo verre als een Boog-schieter afgaet van sijn perck: ofte, ontrent eene boogscheute. |
| 24 Hebr. dat ick niet sie, als het kint sterft, ofte, het sterven des kints. |
| |
| 17 Ende Godt hoorde de stemme 25 des jongens; ende de Engel Godes riep Hagar toe uyt den hemel, ende seyde tot haer: Wat is u Hagar? en vreest niet, want Godt heeft nae des jongens stemme gehoort, 26 ter plaetse daer hy is. |
| 25 Die ontwijfelick niet min als de moeder in desen droevigen staet zijnde, geschreyt heeft. |
| 26 Heb. in ’t welck, ofte, in ’t gene daer hy is |
| |
| 18 Staet op, heft den jongen op, ende houdt hem vast met uwe hant, h want ick sal hem tot een groot volck stellen. |
| h Bov. 16.10. ende 17.20. |
| |
| 19 Ende 27 Godt opende hare oogen, dat sy eenen waterput sach: ende sy ginck, ende vulde de flessche met water, ende gaf den jongen te drincken. |
| 27 Niet datse te vooren niet en sach, maer dat Godt hare oogen soo geregeert ende gehouden heeft, dat sy dien put niet en merckte. Verg. Luc. 24.31. |
| |
| 20 Ende 28 Godt was met den jongen, ende hy wert groot: ende hy woonde in de woestijne, ende wert 29 een Boogschutter. |
| 28 Godt was hem gunstich, ende segende hem nae den inhout sijner belofte, soo veel het tydelicke betreft. Verg. ond. de aent. op’t vers 22. |
| 29 Hebr. Een schietende boog schutter. dat is; een kloeck jager ende Krijchsman. Siet bov. 16.12. |
| |
| 21 Ende hy woonde in de woestijne 30 Paran: 31 ende sijne moeder nam hem eene vrouwe uyt Egyptenlant. |
| 30 Siet bov. 14. op vers 6. |
| 31 Merckt hier het recht der Ouderen over de kinderen in houwelicx saken, ja selfs der moeder alleen Verg. ond. 24.3, 4, etc. |
| |
| 22 Voorts geschiedde ’t 32 ten selven tijde, dat 33 Abimelech, mitsgaders Pichol sijn Crijchs-overste, tot Abraham sprack, seggende; 34 Godt is met u in alles wat ghy doet. |
| 32 D. ontrent den tijt der maeltijt hier te vooren gemelt, ende der uytsettinge Hagars ende hares soons. |
| 33 Coninck te Gerar, van den welcken boven 20.2. gesproken wort. |
| 34 Godt de Heere is met den sijnen niet alleene door lichamelicke, maer oock door geestelicke segeningen, hoewel Abimelech, ende Pichol eygentlijck hare oogen op den lichamelicken ende tijdelicken segen geslagen hadden. Siet dese maniere van spreken, ond. 39.3. Ios. 3.7. ende 7.12. 2.Chro. 1.1. |
| |
| 23 So sweert my nu hier by Godt, 35 So ghy my, ofte mijnen sone, ofte mijnen neve, 36 liegen sult! nae de weldadicheyt die ick by u gedaen hebbe, i sult ghy doen by my, ende by het lant daer in ghy als vreemdelinck verkeert. |
| 35 Verstaet hier op, dat u wee ofte straffe wedervaren moet, ofte, Godt doe u dit ofte dat. siet bov. 14.21. |
| 36 Ofte, bedriechlick spreken ofte handelen sult met my. |
| i Bov. 14.23. |
| |
| 24 Ende Abraham seyde; Ick sal sweeren. |
| 25 Doch 37 Abraham berispte Abimelech 38 ter oorsake eenes water-puts, die Abimelechs knechten met gewelt genomen hadden. |
| 37 Eer Abraham sweert wil hy alle achterdencken wech nemen. |
| 38 Aengesien hy hem gegraven hadde, ende door de dorricheyt des lants het water seer qualick te becomen, ende volgens seer noodich, ende van grooter weerde was. vergelijckt ond. 26.19, 20, 21. etc. Iud. 1.15. |
| |
| 26 Doe seyde Abimelech; Ick en hebbe niet geweten, wie dit 39 stuck gedaen heeft, ende oock en hebt ghy het my niet aengeseyt, ende ick en hebber oock niet van gehoort, dan heden. |
| 39 Hebr. woort, sake, dinck. |
| |
| 27 Ende 40 Abraham nam schapen ende runderen, ende gafse Abimelech: ende die beyde 41 maeckten een verbont. |
| 40 T.w. tot een bewijs, 1. dat hy den Coninc danckbaer was, voor de vrientschap van hem ontfangen. 2. dat hy des Conincx antwoorde aennam, belangende den put. 3. dat hy hem ende de sijne beloofde getrouwe te wesen. |
| 41 Hebr. sneeden, hieuwen. siet bov. 15 op vers 18. |
| |
| 28 Doch Abraham stelde seven oylammeren der cudde 42 besonder. |
| 42 Hebr. haer alleene, alsoo vers 29. |
| |
| 29 So seyde Abimelech tot Abraham; Wat sullen hier dese seven oylammeren, die ghy besonder gestelt hebt? |
| 30 Ende hy seyde; Dat ghy de seven oylammeren van mijner hant nemen sult; op dat het my tot een getuygenisse zy, dat ick desen put 43 gegraven hebbe. |
| 43 Ende dat hy dien volgens my ende de mijne wettelick toecomt. Abrahams sorge en is niet te vergeefs geweest. Siet ond. 26.15. |
| |
| 31 Daerom noemdemen die plaetse 44 Berseba, om dat die beyde daer gesworen hadden. |
| 44 Welke naem hier ende boven vers 14. dese plaetse, ende het omliggende lant toegeschreven wort: maer ond. 26.33. eene stadt in die lantstreke gelegen, die daer na den stamme Iuda toegeeygent is. Ios. 15.28. 1.Reg. 19.3. doch van den stamme Simeons bewoont. Ios. 19.2. ende is geweest de Suydpale des lants van Canaan, gelijck Dan de Noordpale. 2.Sam. 17.11. ende 24.2. |
| |
| 32 Also maeckten sy een verbont te Berseba: Daerna stont Abimelech op, ende Pichol sijn Crijchs-overste; ende sy keerden wederom 45 nae der Philistijnen lant. |
| 45 Verstaet nae Gerar, niet verre van dese plaetse gelegen. |
| |
| 33 Ende 46 hy plantte een bosch in Berseba, k ende 47 riep aldaer den naem des HEEREN 48 des eeuwigen Godts aen. |
| 46 T.w. Abraham. |
| k Bov. 4.26. |
| 47 Ontfangen hebbende nieuwe oorsake van danckbaerheyt, heeft hy den openbaren Godts-dienst aldaer gepleecht. Siet bov. 4.26. |
| 48 Hebr. des Godts der eeuwicheyt. |
| |
| 34 Ende Abraham woonde als vreemdelinck 49 vele dagen in der Philistijnen lant. |
| 49 D. langen tijt, also hem de Heere hier versekeringe ende ruste verleende. |
